Peeland Praet
Hoe zeggen die Zeeuwen dat?
Tekst: Kees van Boven.
De Koopdag.
M'n è't in deze rubriek a over verscheiene
diengen hehö. Van Peeland zelf en z'n
mensen tot an de verénuhiengen, die a ze
ier vee
Van de keer zou uk ut mee julder willen
over kööpdaehen, die ze vroeher dee-je
ouwe. 'k Za éést uutlehhe wat of zö'n
koopdag in ieuw.
A ter vroeher één döödhieng of stopte
mee boeren, dan wier ut éle spulletje ver
kocht mee opbod. Van de mesjienus tot
an de paeren en de koeien toe. Di kwam
dan een notarus, een omroeper en een
schriever an te pas.
Eést nog wat over dien omroeper. Vroe
her oa ze die op elk durp. Tehenwoordug
komme zukke durpsfihuren nog mè ier en
daer voor, een uutstervend beroep eihenluk.
Wat vroeher zó een bitje van voader op
op zeune overhieng.
Ier op 't durp m'n d'r nog één en
't is ter nog één die a je kan verstae ök.
Want dat mekeerde d'r nog a us an.
Lange tied helee oa m'n d'r ier één, die
oals mè last oa van een drööhe kele. Dus
ie hieng onderweg nog a us smere, dat ka-je
behriepe.
Noe hae tut verhael, dat 't un op een
dag twi boodschappen kreeg om om te
roepen. En ie zouw dat in één rondhang
wè even klaere. D'n éne boodschap was,
dat d'n domeni een Engels boek oa verlore.
En d'n twiden boodschap was, dat 't er
een nöödslachtieng wier hehouwe wehens
't breken van een koeie z'n pööt.
In 't behin hieng dat redeluk hoed. Mè
toen a d'n herberg in 't zicht kwam, oa
z'n kele wee smeersel nödug. Dus was d'n
omroeper een stuitje verdwene. Toen a 't
un wee buuten kwam en mee z'n ronde
varder hieng, zat'er ier en daer a wat
haeperingen in. Mè nae d'n twide pleister-
plekke hieng ut hoed fout, want toen klonk
z'n boodschap as volgt.
Nöödslachtienge wehens 't breken van 'n
koei-je z'n poot en d'n domeni ei een
Engels boek verlore. Trug te bezurhen an
de Pasterie en of t' aelen an't slachtuus,
per kilo mee of zonder béénen.
Je kan behriepe da ze toen vrééd he-
lachen toen a ze op 't durp dien preek
oorden.
Zó, noe wete julder ók wat of een om
roeper zó a doet. Mè m'n waere bezug
over de kööpdaehen van vroeher.
Ok dat wier netuurluk van te voren
omheroepe deur d'n omroeper, wi of 't was
en oale diengen die de mensen moste wete.
De koopdag zelf wier hehouwe op de wurf
wi of de verkööpieng was. Di maekte ze
vroeher zö'n bitje een éle kermis van. Over
al vandaen kwaeme ze dan mee kraemen
en je kon d'r zodoende van oalus kööpe.
Jan Aehel, oliebollen en netuurluk de nö-
duhe vochtugheden, van bier en brandewien
mee suttker tot an jenever toe. Dat stieng
di oal in kraemen op de wurf ophesteld. En
vele kwaeme heus nie alléén vo de koopdag,
mè d'r wier een leutuhe dag van hemaakt,
da ka-je behriepe.
Deur die borrels ei'ter ök wè us één
wat an z'n broek hehad, dat ka-je van
mien anneme. Want zö oalf de middug
hieng de pette netuurluk a een bitje schééf
stae. En a ter dan mee opbod verkocht
wier, hieng zö ier en daer d'n één of d'n
oaren wè 't schip in. Deur de opzwiepende
tael van d'n omroeper of deur een paer
maats, die a ter één in wouwe luize.
'k Ope, da julder noe zö'n bitje be
hriepe oe of zö'n koopdag van vroeher in
mekoare stak.
Om een bitje in die boere-omhevieng te
bluuven, wil uk julder nog een verhael ver-
telle over een keu die ze vroeher oal ieuwe.
Noe is dat niks biezonder, za-je zehhe en
dat is't ök nie. Mè d'r waere mensen, die
ieuwe d'r toch öruhe ideeën op nae, wat die
keu betrof dan.
De slaepkaemer en 't verkeskot.
Ze zaete lekker in de zonne mee mekare;
d'n énen knauwde een pruumpje, d'n oaren
róókte een sehare.
'k Bin op verziete hewist, zei d'n ouwen Pier.
Da docht uk a, zei d'n ander, je was histere
nie ier.
'k Was bie m'n zwaeher, Jewannes van 't
Zolder:
je weet wè, ie weun hlad in de polder.
Elemaele op de fiets bin 'k hehae:
dirom kan 'k noe ók beter bluuve stae.
Wanneer de bedoeling voorzit om ons
gewest, en datgene wat tekenend voor dat
gewest is, wat meer bekendheid te geven
buiten de eigen streken, dan mag er wel
licht ook nog wel eens iets gezegd worden
over de taal der Zeeuwen.
Weliswaar heb je in Zeeland altijd te
maken met „de overkant", waar de tongval
en het idioom toch weer een tikkeltje an
ders is, maar wanneer uit wetenschappelijk
onderzoek blijkt dat Amsterdam circa 14
dialekten heeft en wanneer we desalniette
min spreken van „Amsterdams", mogen we
dan ook spreken hoewel bewust van de
verscheidenheden van „Het Zeeuws"?
We begrijpen elkander, omdat we elkaar
verstaan. Soms spitsen we even de oren
wanneer we opmerken: Hé, dat wordt bij
„ons" niet, of niet zo gezegd.
Wat me, na lange afwezigheid uit Zee
land trof, was de manier waarop met het
grootste gemak eigen woorden worden ge
creëerd tot vervanging van „moeilijke" of
vreemde woorden.
Algemeen bekend is hier maar mis
schien niet voor lezers van dit Magazine
dat in Arnemuiden in de meidagen van '40
er spontaan een woord werd gemaakt voor
parachutisten: perrepluwuppers. (Voor wie
het niet meteen doorziet: paraplu-wippers).
Terwijl (was het om op het „fietsplaatje"
uit te sparen?) veelvuldig gebruik gemaakt
werd van een tandem. Weer zo'n buitenissig
woord. Het is toch gewoon een an-mekare-
fiets?
Welke Zeeuwse moeder, die haar cycla
men verzorgt, vindt dat niet een exotisch
woord? Bekijk de bloem maar eens goed
en de Zeeuwse benaming is geboren:
achterom-kiekertjes. En (trompet)narcissen
zijn ook import. Lijken ze niet op een thee
kopje in een schotel? Welnu dan; het zijn
kop en scheutels. Wanneer u wel eens
erwtjes hebt gedopt, zult u geen moeite
ermee hebben om hun gewestelijke naam
uut-doeners te vatten.
En wat dacht u van het Magazine, dat u
thans in handen houdt? Wie spreekt er nu
Want m'n achterwerk is hekneust élemael,
van zö'n ende op dat arde zael.
Toen k'r kwam, docht uk da's toch stug:
ik kende z'n uus biekant nie trug.
't Was wè een stuitje helee, da'k d'r was
hewist;
mè 't was een ander uus, dat wist uk éél
beslist.
Eést docht uk: 'k bin verkeerd heree,
'k wouw net droaie,
toen zag uk Jewannus stae zwoaie.
Bel, bel, Jewannus oe is 't mee joe;
mè je 'n uus, wat m'n noe.
Jae, zei 't um, 'k et laete verbouwe;
oal vo m'n hemak en dat van m'n vrouwe,
'k Eéte Jewannus van 't Zolder, da's waer;
mè 'k slaepe noe benee, kiek mè daer.
Afijn we oalus bekeke, 't was prachtug;
dien Jewannus ei't vo mekoare, wis en
werachtug.
En wat vin jie d'r noe van, vroeg Jewannus
an mien.
Nou kiek us, zei uk, een kleinugheidje
meschien.
'k Vin ut toch wè een bitje zot,
je slaepkaemer nest 't verkeskot.
'k Zou toch dienke,
da mö toch wè stienke.
Stienke? zei Jewannus, bin jie zot.
'k Vin da dat verke di mè an wenne mot.
van een meggezien? Dan nog eerder op
z'n Vlaams: magga-ziene. Maar hier op de
eilanden vinden ze dat een prente-krante.
In de tijd dat „toeback suygen" een erg
dure aangelegenheid was, want alles wat
van overzee werd aangevoerd was immers
„peperduur", zou er best wel eens iemand
geweest kunnen zijn, die naar surrogaat
tabak zocht. (De tijd dat het andermaal
geschiedde weten vele ouderen zich nog
wel te herinneren. In een Delftse etalage van
een groothandelaar lag een verzameling
blaadjes met een kaartje „Surrogaat thee,
ook goed voor de pijp!). Het zal wel een
Zeeuwse plattelander geweest zijn, die pro
beerde om de verdorde blaadjes van de
primula te roken en daarmee had hij een
tabakskruid gevonden.
Nu is kruid kruud. En het lange woord
is in de loop der eeuwen wat afgesleten,
want de aanvangslettergreep is te loor ge
gaan, zodat er bakskruid overbleef. Maar
zijn het geen lieve bloempjes? Vragen ze
niet om een verkleinwoord? Dat hebben
ze dan ook gekregen, want primulas of
sleutelbloemen heten alom bakkruudjes.
Typisch Hollands zal wel zijn, dat er
geen koe bont is, of er is een vlekje aan.
Er was hier aanmerkelijk minder veeteelt
dan in Holland. Er is, voor hetzelfde begrip,
(derhalve?) een andere zegswijze ontstaan:
NIKS rammelt nie! Hoewel we de koeien
natuurlijk ook weer niet op een laag plan
moeten willen brengen, want als het bijna
„pas" is, zeggen we hier: dat schilt (scheelt)
geen koeie-dikte. Er valt overigens over
koeien nog veel meer opmerkelijks te melden
Wat dacht u van deze. Een koopman wil
het beste presenteren. Wat hij biedt moet
ooglijk, aantrekkelijk zijn. Het bevalt dan
ook bij de Zeeuw(se) die het bekijkt en
grif geeft hij toe, dat koop-ziende waer is.
Soms wordt het Zeeuws zelfs poëtisch.
Of vindt u dat te veel gezegd, wanneer een
jongeman de schoonheid van de ogen van
zijn meisje „bezingt" met: de paerels van
je'n oogen? Hoe vaak heeft u dat gezegd?
Nimmer? Ik ook niet.
Tekst: J. Kousemaker.
11
