KOMS UIT DE SCHADUW
DIRK VAN DELEN
(1605 -1671 schilder)
Door Kousemaker.
Van Tulp tot Arnemuiden.
Dit is geen schimpscheut op een adel
lijke naam. Het is veeleer een routebe
schrijving. Stelt u zich voor: bij het om
slaan van een geïllustreerde weekkalender
(Museum Boymans van Beuningen 1981)
wordt ik geconfronteerd met een unieke
tulp; één, zoals ik er nooit eerder een zag.
Fragiel geschilderd in tere kleuren van ge
broken wit en zacht rose. Prachtig van
vorm, ferm rechtop staande in een ietwat
plompe blauw-witte drinkkan. Aan de voet
ervan liggen wat interessante schelpen op
een omber, vaal-bruin tafeltje. De achter
grond is diep bruin. Best mooi. Mooi van
compositie. Mooi ook van kleur. Met liefde
gedaan.
Maar die tulpdie tulp intrigeert me.
Las ik niet ergens dat bollenkwekers thans
in staat zijn door bijzondere bestraling (was
het niet infrarood?) tegenwoordig weer, des-
verlangd, alle tulpensoorten te kweken die
zo beroemd waren in de 17e eeuw? Zo'n
tulp zouden ze nog eens moeten kunnen
maken, want dit is ontegenzeggelijk een
exemplaar uit de 17e eeuw. Wanneer is
het schilderij ontstaan? Wie is de maker?
Het is, blijkens het bijschrift, wel degelijk
17e eeuws. De maker: een mij volmaakt
onbekende Dirck van Delen. Hij kon overi
gens wel schilderen, die knaap. Maar die
tulp! Wat voor soortGauw achterin
kijken. Daar staan in korte samenvattingen
enkele gegevens over iedere afbeelding. Ja!
Het is mogelijk een „Generael der Gene-
ralen van Gouda."
Nooit van gehoord. Evenmin als van de
schilder. Dat is dan die Van Delen, geboren
te Heusden in 1605 en overleden wat?
te Arnemuiden in 1671. Heeft Arnemuiden
dan ooit een kunstschilder gehad die een
plaats heeft verworven in Museum Boy
mans? Blijkbaar. En toch nimmer van
gehoord. Vrienden en kennissen evenmin.
Vaklieden ook niet. Toen was de reisroute
getrokken van Tulp tot Arnemuiden.
Zou de eerlang verschijnende Zeeuwse
Encyclopedie me reeds ter beschikking heb
ben gestaan, dan had ik hem daarin wellicht
vermeld gevonden. Maar deel I van de
Zeeuwse Encyclopedie is nog niet van de
pers. En van een nieuwsgierig makende
tulp, belandde ik met mijn nieuwsgierigheid
bij een man, de schilder ervan. Nu kun je
je in Middelburg, met wat geringe moeite,
ruim oriënteren. Het werd dus wat spit-,
graaf- en delfwerk. En terwijl dat voortgang
had (het werd hoe langer hoe boeiender),
eens getelefoneerd naar het Arnemuidense
Stadhuis. En öf ze ervan wisten!
Er hangt nog een schilderij van hem, hier
in de raadzaal. Hij is hier jarenlang burge
meester geweest. Hij heeft drie vrouwen
gehad, die hij heeft overleefd. Ze liggen hier
in de kerk te Arnemuiden begraven. We
hebben er nog een gedenkbord van. Hun
namen staan erop: Maria van der Gracht,
62 geworden, overleden in 1650; Catharina
de Hane, 34 geworden, gestorven in 1652;
Johanna van Balen, 68 jaar oud, ging heen
in 1668. Van Delen zelf stierf op zijn 66ste
op de 16e mei 1671. Maar natuurlijk kunt
u eens komen kijken. En een fotograaf mee
brengen is uitstekend.
En zo was de route uitgezet van Tulp
tot Arnemuiden. En daar, in Arnemuiden,
daar hebben ze nog tijd voor je! Dat mag
wel eens gezegd zijn. Een allervoorkomend-
ste gemeentesecretaris de heer Kroon
had zjjn spullen op de afgesproken dag
pico bello op zijn bureau gereedliggen in
fotocopieën.
Ja, vertelt hij, terwijl we op de fotograaf
wachten, er is nog een museum in Londen
(De National Gallery? vraag ik. Maar dat
is niet bekend) die een Van Delen in zijn
bezit heeft. Het museum heeft het aan
Arnemuiden willen verkopen. Voor, meen ik,
zo'n 36.000,Maar daarvoor hebben we
natuurlijk het geld niet.
In Arnemuiden was niet bekend (wat ik
in Nagtglas' Levensberichten 1888
vond), dat Van Delen een leerling geweest
is van niemand minder dan Frans Hals.
Hij was daar niet alleen ijverig, zegt Nagt
glas, maar ook vrolijk. Noch het een,-noch
het ander valt na te trekken. Het is na
tuurlijk ondoenlijk, om met zo weinig fei
ten, een beeld te vormen van de mens
Van Delen. Verkocht hij zijn doeken of
gaf hij ze weg? Was hij arm als Hals zelf,
of eerder welgesteld als burgemeester? Had
hij kinderen? Werd hij én als burgemeester
én als schilder door de Arnemuidenaren
gewaardeerd? Als schilder ook?
Nagtglas meldt, dat er oppositie geweest
is in het stadje toen hij op de nominatie
stond om ouderling te worden. En de reden
daarvoor citeert hij ook: omdat hij „de luden
utenteekende geliek zij in de kercke zitten"
En dat viel niet in de smaak. Hadden we
die conterfeitsels nog maar. Misschien
maakten ze ons ook wel vrolijk
KOM 'S UIT DE SCHADUW.
Er zijn nogal wat Zeeuwen, die on
verdiend in de schaduw van de pu
bliciteit zijn gebleven. Onze mede
werker, dhr. J. Kousemaker, maakte
er een voorlopig lijstje van: het werd
veel langer dan hijzelf vermoedde.
Aan het hoofd daarvan staat de
kunstschilder Dirk van Delen uit
Arnemuiden, die in 1671 overleed.
Daaraan gaat hij zijn eerste artikel
wijden.
Andere namen die zich aandienden
zijn Buys Ballot, Witte van Haam-
stele, Pieter Zeeman, Mondragon
Marnix van St. Aldegonde, Valerius,
Van Dale de woordenboek-maker,
Willem Beukelszn, Joost de Moor,
Wibaut, de grote wethouder van Am
sterdam, P. C. Boutens, Von Brucken
Fock, Barend Koekoek de kunstschil
der en nog talrijke anderen.
Wanneer straks de Zeeuwse Encyclo
pedie verschenen zal zijn zullen ze
daarin wellicht allen vermeld staan.
Maar dan, uit de aard van het werk,
(erg) beknopt. Vermoedelijk kunnen
deze figuren, wanneer ze wat uit
voeriger behandeld worden, de be
langstelling van vele lezers van het
Zeeuws Magazine boeien.
Zat Van Delen onder de preek een paar
krabbeltjes te maken? Wie zat daar met
z'n vinger in z'n neus? Iedereen zou hem,
ook buiten de kerkmuren, herkend hebben.
Wie had daar zijn aandacht niet bij de
preek en zat een beetje te dommelen? Welke
predikant heeft er op de lachspieren van
de kunstenaar gewerkt? Was hij een milde
spotter of een bijtende satiricus? We zullen
het nooit weten. Maar we kunnen wel be
grijpen hij zal toch wel eens aan iemand
een (kostelijk) schetsje hebben laten zien?
dat niet iedereen ermee ingenomen was
om deze tekenaar tot ouderling te benoemen
Had hij kinderen, vroegen we. Ja, onder
andere een dochter Maria, die trouwde met
Samuel Roone, chirurgijn in Middelburg.
Dat zal dan wel iemand geweest zijn uit
de kring waarin Arnemuidens burgemeester
zich bewoog. En waartoe ook de „kunst
lievende Middelburgsche boekverkooper
Jacq. Fierens" behoorde.
In 1663 moet er een soort tentoonstelling
van zijn doeken geweest zijn. Fierens be
zocht de „kabinetten" in Middelburg en
Vlissingen en de vele schilderijen van
Van Delen werden gunstig beoordeeld.
Maar niet alleen Nagtglas bericht over
onze man. Dat doet ook Immerzeel op wiens
gezag Van Delen geboren moet zijn in Heus
den omstreeks 1635. Maar dat kan, zegt
Kramm in „Levens en Werken der Holland-
sche en Vlaamsche kunstschilders" (A'dam
1857) niet juist zijn. Want er zijn doeken
van hem. die ouder zijn dan die genoemde
geboortedatum.
Ook zegt deze, dat Van Delen niet te
Heusden is geboren, maar in Alkmaar. Het
Londense schilderij vermeldt als jaartal 1643
(over het doek straks meer) en het is zon
der meer onmogelijk dat het geschilderd is
door een kind van acht jaar. Als hij, vol
gens het Arnemuidense tableau, in 1671
overleden is, 66 jaar oud, dan is hij geboren
in 1605. En dat kan kloppen.
Wanneer echter Alkmaar, zoals Kramm
zegt, zijn geboorteplaats was, dan laat het
zich denken dat hij in Haarlem belandde
en er leerling werd van de vermaarde Frans
5
