OEKE.
MATTHEUS SMALLEGANGE
Een ontzaglijk werk:
P. J. VERKRUIJSSE (uit Groede) promoveerde op
landse Molen. Zijn beide proeven met
goed gevolg afgelegd, dan kan men zich
gediplomeerd molenaar noemen. Wie
daarna nog wil leren hoe een kwalita-
Geestdrift en schroom dringen om de
voorrang wanneer je als boekbespreker
een oordeel geven moet over het werk
dat hierboven is genoemd.
Geestdrift omdat het gaat over de
schrijver en de drukgeschiedenis van de
Nieuwe Cronyk van Zeeland (1696) want
van kindsbeen af hoorde ik met eer
bied, zoal niet met ontzag spreken over
de Kroniek van Smallegange. En zo'n
kinder-instelling gaat niet zo gauw te
loor! Smallegange,.dat was iets bie-
zonders.
Schroom ook en schroom vooral, om
dat het gaat over het levenswerk van
een contemporaine (oud-)provinciege-
noot. Een werk dat steunt op jaren en
jaren intensieve studie en op onmeetbaar
veel minutieus speurwerk.
Ons werd op de middelbare school bij
gebracht dat een dissertatie een proeve
was van zelfstandig wetenschappelijk
werk. De wetenschap werd er wat door
verbreed want er kwam een onbetreden
gebied(je) in de kijker.
Verkruijsse is moderner. Hij werkte
niet zozeer in de breedte als wel in de
tief hoogstaand meel moet worden ge
produceerd, kan voor een vervolgoplei
ding terecht bij het Ambachtelijk Gilde
van Korenmolenaars.
diepte. Wie wat over de Cronyk of
over Smallegange weten wil vindt in dit
alles. En terecht diende het als proef
schrift waarop Verkruijsse deze zomer
promoveerde tot doctor in de letteren
aan de Amsterdamse universiteit. Inder
daad, waar iemand op zulk een nauw
gezette manier zo vele jaren is bezig ge
weest, past het om enige schroom aan
de dag te leggen om zulk een levens
werk niet door het snel af te doen
te onderschatten; om het op de juiste
wijze recht te doen en de jonge doctor
de lof te doen toekomen die hij, m.i. zo
terecht verdient.
Over het totstand komen van zulk een
werk moet niet gering gedacht worden.
Tot staving daarvan: Verkruijsse (ver
bonden a^.n het Instituut voor Neder-
landistiek aan de Amsterdamse universi
teit) heeft het bestaan om alle zeven
tig drukken en herdrukken van de
Kroniek (in totaal 560 exemplaren) via
een speciale methode te vergelijken.
Alleen al van de Cronyk zijn 122 ex
emplaren teruggevonden; daarin zijn op
75 plaatsen verschillen aangetoond
waardoor een geheel nieuw licht is ko
men te vallen op de drukgeschiedenis
van Smalleganges belangrijkste werk.
Mag de inhoudsopgave hier kort (met
aantal bladzijden) worden weergegeven?
Lijst van Platen (5), Inleiding (4), Ver
antwoording (28), Biografie (10). Biblio
grafie etc. (553), Literatuuropgave (21),
Samenvatting in het Engels (4), Index
(18).
Smallegange wordt (door Zeeuwen)
vrijwel alleen gekend als „hun histori
cus". En dat is hij. En niet alleen van
wege de Kroniek.
Maar hij was veel meer, deze Oranje
klant, die uit Amsterdam verbannen
werd.
Hij was een terzake kundig genealo
gist.
Getuige zijn Beschrijving van den
Zeelandschen Adel; Wapenen der ste
den en Oud-Adelijke Geslachten in Hol
land en West-Friesland; Geslachtsreke
ning van de Vorsten van Nassau.
Tevens was hij een belangrijk verta
ler uit het Spaans, Italiaans, Latijns en
Frans. Een paar titels?
De Tafereelen van Penitency v.d. bis
schop van Vence (Frans). De Verliefde
Fiamette van Boccatio (Italiaans) zijn
mogelijk van hem. Maar zeker: De
Konst de Wijsheid Gracian (Spaans),
De Mensch buyten Bedroch Gracian
(Spaans), Het Leven van Marcus Brutus
van Plutarchus via Quevedo (Spaans),
Historie van de Practijk der Dieven
Garcia (Spaans), De Werken van Mars
(Konst des Oorlogs) Mallet (Frans), Ge
selschap v.d. Vetpot (Italaans)), Verhan
deling v.d. Legerschikking der Romei
nen Du Choul (Frans), Bedenkingen
over Tacitus Malvezzi (Italiaans), idem
Historisch Politieke werken (Italiaans).
Voldoende om te opperen dat hij
meester was op vele wapenen, want wer
ken van Tasso, Saavedra en Bouchin
komen er ook nog bij.
Mattheus Smallegange geboortig uit
Goes (Hoe eerde zijn vaderstad hem
door een „buurt" naar hem te nomen!)
leefde in een roerige tijd. Niettemin had
de Republiek (in het rampjaar 1672) af
te rekenen met buitenlandse belagers
maar ook intern stonden de opvattingen
niet allemaal onder dezelfde noemer!
Integendeel. Politieke tegenstellingen
waren er te over. (pro en contra Oranje).
En in het nog al anti-Oranje gezinde
Amsterdam koos Smallegange partij
sterk pro-Oranje. Het leverde hem via
Haagse instanties ballingschap op. Hij
schreef zelf: De Ontwaekte Leeuw, ge
schiedenis van 1673.
Het onderhavige werk van Verkruijs
se is rijk geïllustreerd met mooie foto
reproducties van vele originele titelpa
gina's (enkele van niemand minder dan
Jan Luyken).
De uitgever, De Graaf te Nieuwkoop,
heeft voor de handelseditie er een kloek
achtste, 666 pagina's mooi boek van ge
maakt (linnen). (Het is het zestiende
deel in de Bibliotheca Bibliographica
Neerlandica).
Schrijver dezes hoopt uw belangstel
ling gewekt te hebben en daarom wordt
u aangeraden (en met nadruk) een pros
pectus aan te vragen bij de uitgever
(postbus 6, 2420 AA Nieuwkoop).
N.B. Het valt feitelijk buiten het
bestek van deze periodiek om in
te gaan op wat verstaan moet
worden onder een in Nederland
vrijwel onbekende wijze van le
vensbeschrijving: een descriptieve
persoonsbibliografie.
Ksm.
Molenaar Langeberg bij het grootste rad van de molen „De Brak".
9
