Plattegrond Middelburg, een soort reconstructie van de toestand omstreeks 1400.
Gravure van Frans Hogenberg (ca. 1580) uit stedenboek m Braun en Flogenberg.
le' - wederom citaat van vriend Mart - verdeelt
hij zijn tijd tussen gezin, school en zijn enor
me collectie maritieme boeken.
Het is een mooie, rustige zondagochtend in
de zomer wanneer we besluiten voorafgaand
aan een middag op het Veerse Meer een 'ma
ritieme' wandeling te maken in Middelburg en
omgeving. Waar kun je in Middelburg een
mooier beginpunt voor een wandeling in het
spoor van de historie vinden dan op de Markt?
De windwijzer op de toren van het stadhuis
blinkt in de vroege zomerzon. Zuidwestenwind,
zoals zo vaak voorkomt in deze streek. Wat
staat hij daar fier: Neptunus, die altijd maar
weer aangeeft in welk kwadrant de wind zit.
Eigenlijk 'staat' de oude zeegod niet; hij ligt
er - met een beetje verbeelding - in het zilte nat,
het bovenlichaam opgericht, zijn triton in de
hand. Merkwaardig genoeg is Neptunus afge
beeld met een hoed op en niet zoals op de
meeste afbeeldingen van de God van de zee,
met een kroon op. De schepping van een
republikein??
Het is niet ten onrechte, dat de zeegod de
Middelburgers wijst in welke hoek de
windstreek Aeolus zich ophoudt; de binding
van Middelburg met de zee was in vroeger tijd
onmiskenbaar. En wat was er voor de zeevaar
ders uit vroeger dagen belangrijker dan de
wind? Het bestaan van veel Middelburgers was
direct of indirect afhankelijk van de zeevaart
en de daarvan afhankelijke handel.
Neptunus wijst ons, dat Aeolus ons vandaag
goed gezind is; maar een enkel wolkje wordt
richting Zeeland geblazen.
Richting Dam lopen we, langs Lange Jan en
onder de Gistpoort door, die ook wel Aanker-
poort werd genoemd. De naam zegt het al; in
de nabijheid van deze poort gingen de schepen
ten anker die komend vanuit zee Middelburg
als bestemming hadden. Aanvankelijk was de
stad bereikbaar via de Arne, het kronkelige ri
viertje dat de stad verbond met de zee. De Ar
ne is waarschijnlijk gevormd als kreek die, door
uitschuring verbreed, als een riviertje uit de
buurt van Oostkapelle via Middelburg naar Ar-
nemuiden de monding van de Arne) stroom
de. De Arne bestaat al lang niet meer. De loop
van de stroom is echter bekend. Als St. Lau-
rense watergang bereikte het riviertje ter plaatse
van de huidige Noordweg de stad en kwam na
bij de tegenwoordige Beilinkbrug in wat alter
de Rouaansekaai zou heten om vervolgens via
de Punt al verder kronkelend naar Arnemui-
den te stromen.
Op een kaart van Jacob van Deventer uit het
midden van de zestiende eeuw is de kronkeli
ge loop van de Arne goed te volgen. In die tijd
had de Arne overigens zijn functie als toegangs
weg voor zeeschepen al verloren. Maar daaro
ver later meer.
Aan de oevers van de Arne moet er in Mid
delburg in de dertiende en veertiende eeuw at
heel wat bedrijvigheid zijn geweest. Niet alleen
werden er de vissersschepen met haring - toen
volksvoedsel bij uitstek - gelost maar van lie
verlede deden steeds meer koopvaarders Zee-
land's hoofdstad aan.
In het laatste kwart van de dertiende eeuw
worden de vermeldingen frequenter. Het ver
moeden bestaat, dat het hier voornamelijk
vrachtvaart voor rekening van Engelse en
Vlaamse kooplieden betreft en geen handel
voor eigen rekening. Uit rekeningen van die tijd
valt op te maken, dat de Zeeuwse schepen niet
alleen uit de grote havensteden Middelburg en
Zierikzee afkomstig waren maar ook uit klei
nere plaatsen zoals Kortgene, Kats, Wolp-
haartsdijk en Westkapelle. Begrijpelijk wan
neer men bedenkt dat vrachtvaart in die tijd
veelal met vissersschepen werd beoefend. Ge
vangen vis werd in Engeland afgezet en als re
tourvracht werd dan vaak wol meegenomen.
Wol, de in die tijd voor Zeeland zo belangrij
ke handelswaar! Zeeland's rol in de vrachtvaart
van Engeland naar de Lage Landen blijkt on
der meer uit de rekeningen van de Engelse stad
Boston over de jaren 1296-1297. Van de zestig
in de rekeningen vermelde schepen had een zeer
krappe meerderheid - 31 een Zeeuwse thuisha
ven. Uit de rekeningen blijkt ook duidelijk, dat
aan het eind van de dertiende eeuw Zeeland als
handeldrijvend gewest aanzienlijk belangrijker
De Kraan op de Dam te Middelburg. Tekening in kleuren, zonder naam of jaartal, einde 18de eeuw
20
