Bestaande en verdwenen
middeleeuwse gehuchten
op Zuid-Beveland
SCHOUDEE.
Behalve het kerkdorp en de parochie Schou
dee, die in 1530 bij de ondergang van de Oost
watering verdronken, heeft ook nog een ge
hucht Schoudee bestaan dat destijds binnen de
parochie Wemeldinge lag. De plaats waar het
eens lag, moeten we zoeken even ten oosten van
het plateau van de oostsluis. Het plaatsje ont
leende zijn naam vermoedelijk aan een oude
kreek ter plaatse en is vermoedelijk al van ou
de datum. Er zijn vrijwel geen bijzonderheden
over bekend en op oude kaarten vond ik de
naam niet vermeld. Waarschijnlijk lag het in
de Snodijkpolder. Deze kleine polder bestond
uit oud land en moet binnen de oorspronkelij
ke ringdijk gelegen hebben. Het is denkbaar
dat ook het gehucht Schoudee oorspronkelijk
een nederzetting van veenarbeiders is geweest.
Wanneer het plaatsje verdween, kon niet wor
den achterhaald.
YERSEKENDAM.
Wie over de Postweg van Kapelle richting
Yerseke rijdt komt uit, nadat hij de brug over
het kanaal is gepasseerd, bij de bebouwing van
Yersekendam. De naam van dit voormalige ge
hucht ligt voor de hand. Op die plaats werd
in de lie eeuw een restgeul afgedamd van een
voormalige kreek die uit de richting Hansweert
kwam en die vermoedelijk de Yerseke werd ge
noemd. Vandaar dus de naam Yersekendam.
Dat in de I le eeuw ter plaatse ook al bebou
wing is ontstaan, is twijfelachtig. Het land was
in die tijd nog niet bedijkt en van reizigersver
keer was evenmin sprake. Toen echter de be
dijking eenmaal een feit was en er tenslotte ook
primitieve wegen waren ontstaan, bleek Yer
sekendam een zeer geschikte plaats te zijn voor
veerverbindingen tussen Zeeland, Brabant,
Vlaanderen en Holland. Zo ontstonden tenslot
te veerdiensten op Gorishoek, Westkerke bij
Scherpenisse, Zierikzee, Bergen op Zoom en
Antwerpen. Toen het eenmaal zo ver was, ont
stond bij Yersekendam van lieverlee enige be
bouwing. Aanvankelijk hebben er zich schip
pers en veerlieden met hun gezinnen gevestigd.
Over de veren is bekend dat graaf Willem V
in 1351 de veren vanaf Yersekendam verpachtte
aan twee personen voor de duur van hun le
ven. In die tijd moet er al een primitieve kade
zijn geweest die door de veerschippers werd ge
bruikt. In de loop der jaren werd in Yerseken
dam een kapel gebouwd, die in 1405 in schrif
telijke bronnen wordt vermeld, maar onge
twijfeld van oudere datum was. De stichter zou
een zekere Marten Jansz zijn geweest. Omdat
het reizigersverkeer dit noodzakelijk maakte,
liet de pachter van het veer een veerhuis bou
wen. dal tevens dienst deed als herberg. In de
omgeving van Yersekendam stond voorts nog
een gasthuis van de heren van St. J n, dat te
vens onderdak bood aan verlate reizigers en aan
mensen die als gev olg van slecht weer niet over
gezet konden worden.
Van de kapel is na de reformatie weinig ge
bruik meer gemaakt. In de 18e eeuw stond in
Yersekendam een meestoof en deed een deeE
van de kapel dienst als turfhok. De Tegenwoor
dige Staat van Zeeland omschrijft Yerseken
dam (in 1753) als een gehucht, gelegen omtrent
een kwartier gaans ten noordwesten van Yer
seke, met een kade aan de Oosterschelde en een
postveer waarmee men werd overgezet naar
Gorishoek en terug. In die tijd v oeren van Yer
sekendam twee of drie schippers naar andere
plaatsen. Het haventje werd tevens gebruikt
voor de aan- en afvoer van goederen, zoals gra
nen, meekrap, turf, vlas, bouwmaterialen e.d.
In 1850 woonden er in Yersekendam nog
ruim 200 mensen en stonden er 33 huizen. Op
een kaart van de gemeente Yerseke uit 1866
staat Yersekendam nog duidelijk als een apar
te woonkern aangegeven. Deze toestand is van
daag de dag geheel gewijzigd, nu de Damstraat,
die Yerseke met Yersekendam verbindt, geheel
is volgebouwd. Van de middeleeuwse kapel zijn
bij opgravingen in 1948 en 1961 funderings-
resten teruggevonden, maar bijzonderheden
worden er niet over vermeld.
Op 1 september 1962 werd de veerdienst op
Gorishoek gestaakt. Bij een bezoek ter plaat
se bleek me dat ook de haven van Yerseken
dam inmiddels geheel is verdwenen. Men heeft
er een strandje opgespoten, dat als crossbaan
voor brommers in gebruik was. Het oorverdo
vende lawaai dat werd geproduceerd, noopte
ons tot een overhaast vertrek.
GAWEGE.
Op twee en een halve kilometer ten oosten
van het kerkdorp Waarde, ligt het gehucht Ga-
wege. Vermoedelijk dankt het zijn ontstaan aan
een afdamming van de Hinkele, die plaats vond
in 1263. De Hinkele was destijds een brede
stroom die vermoedelijk was ontstaan door een
inbraak vanuit de Home ten oosten van krui-
ningen in 1134. Door de aanleg van enkele
De voormalige haven van Yersekendam.
Overgenomen uit 1000 jaar Yerseke door VV. P. Ysseldijk.
De huidiee bebouwins van Yersekendam.
20
