Op l februari 2003 herdenken we de watersnoodramp die het zuidwestelijke deltagebied 50 jaar geleden
trof. Deze afschuwelijke catastrofe was de aanzet tot de uitvoering van de Deltawerken. Een citaat ... Studiedienst van de Zeearmen, Benedenrivieren en
Kusten van Rijkswaterstaat. Maar zoals zo vaak is er
een ramp nodig om de samenleving te overtuigen van
de noodzaak van maatregelen. De Deltawerken
voor ogen had, maar ze hebben ons wel de gevraagde
veiligheid gebracht. De dijken en duinen zijn op delta
hoogte en de zeegaten zijn afgesloten met dammen
en stormvloedkeringen. De Deltawerken zijn ... 1953 staan de
Deltawerken ter discussie onder het motto 'De Delta
werken zijn klaar, maar zijn we klaar met de Delta?'
De provincies Zeeland, Zuid-Holland en Noord-Brabant
werken aan een Delta-plus. Dat
Zeeuwse Deltawerken
iets symboliseren, dan is dit wel het moderne geloof
in de maakbaarheid van de wereld.
... Ik sla het vergeelde fotoalbum voor mij dicht om
op de website www.deltawerken.com de luchtfoto's te
bekijken van de Stormvloedkering. Met Schillers ana
lyse nog in het achterhoofd vraag ik mij af of
Het herstel van de estuariene dynamiek wordt gezien
als een antwoord op een ontwikkeling, waarmee we
op dit moment al geconfronteerd worden, namelijk de
ecologische schaduwkanten van de Deltawerken ... . Zoals
gezegd hebben de Deltawerken het oorspronkelijke
estuarium veranderd in scherp van elkaar gescheiden
Deltawateren. Die wateren blijken daar niet goed mee
om te kunnen gaan. Elk water heeft zijn
Plannen voor de oprichting van een Zeeuws documen
tatiecentrum stammen uit de tijd van kort na de Ramp
in 1953. Toen er werd begonnen met de uitvoer van de
Deltawerken drong in Zeeland het besef door ... dat een
tijdperk voorgoed werd afgesloten. Immers de grote
infrastructurele Deltawerken zouden onvermijdelijk
het economisch, sociaal en culturele leven maar ook
het fysieke landschap van Zeeland
Vormen voor oudere collega's de Deltawerken hun
referentiepunt, de Westerscheldetunnel is dat voor
Sonke. 'Het was echt de tijd van mijn leven. Ik ben er
al doorheen gereden.' Evert straalt. 'Hij
met films over de Deltawerken (19.30-20.30)
en de Deltawerken zijn gebouwd, waardoor de verra
derlijke zeearmen in het deltagebied zijn afgesloten.
Maar in de afgelopen 50 jaar is meer gebeurd; door
toedoen van de mens is het klimaat aan het ... staan.
En zijn straks de Deltawerken nog wel sterk genoeg
om het stijgende water buiten te houden? De aloude
strijd van de Nederlanders tegen het water blijft ook
de komende 50 jaar doorgaan.'
geworden (afdamming
Zuiderzee, Deltawerken enz.). Deze voortgaande ont
wikkeling doet volgens het Atelier 'Naar zee!' geen
recht aan de dynamiek van de huidige samenleving.
Bovendien vragen kusten om ... ontmanteling
van de Deltawerken is echter niet het oogmerk, 'de
gewrochten behouden hun trotse gedaante'. Wel moet
er naar een nieuwe dynamiek worden gestreefd die past
bij het oorspronkelijke estuariumlandschap
industrie
inclusief toeleverende bedrijven meer dan 40 procent
van de Zeeuwse economie. De Deltawerken hebben
naast de veiligheid van Zeeland ook de bereikbaarheid
van onze provincie sterk verbeterd.
... Geen Nederlandse regio is in de laatste vijftig jaar
zo veranderd als Zeeland. Van een geïsoleerd eilanden
rijk met een dominante agrarische economie is Zeeland
door de Deltawerken en buitenlandse
aangegeven de opdracht te moeilijk te vinden.
Hij moest 25 jaar Deltawerken in beeld brengen.
Dat is hem op een verbluffend goede wijze gelukt,
volgens Scherphuis O
bleven. De
ruimtelijke ontsluiting van Zeeland door middel van
de Deltawerken na de ramp van 1953 heeft het isole
ment van kleine dorpsgemeenschappen in infrastruc
tureel opzicht doorbroken.
losten voor de
Deltawerken.' Het kwam voor niemand als een verras-
maakt deel uit van het Nederlands Instituut
voor Visserij Onderzoek in IJmuiden. Het Centrum
werd 25 jaar geleden in Yerseke gevestigd om de effec
ten van de Deltawerken op de mossel- en oestercul
tuur in
doelstelling
van het centrum werd in het kader van de Deltawerken
omschreven als een verantwoorde documentatie
opzetten van typisch Zeeuwse zaken die op het punt
stonden te verdwijnen. Zeeuws werd niet alleen
Volgens Arnold van der Wees, van Rijkswaterstaat
Directie Zeeland, is de provincie sinds de Deltawerken
op watersportgebied een inhaalslag aan het maken.
'Het is een stuk veiliger en er zijn diverse
Deltawerken. Films van deze stichting stonden gere
geld op het programma. Wij maakten langs deze weg
ook kennis met de fabricage van strokarton in Oude
Pekela en glasblazen in Feerdam.
Het is begrijpelijk dat de Zeeuwen trots zijn op
hun Deltawerken. Sommigen deinzen er niet voor
terug te spreken van het achtste wereldwonder. Dat
we hier niet van doen hebben met louter provin ...
resulterende lijst met de 'zeven wereldwonderen van
de moderne tijd' namen de Deltawerken een promi
nente plaats in. En ook op de - deels overlappende -
lijst met zeven moderne wereldwonderen die datzelf
de jaar
In vijfenvijftig jaar is de Zeeuwse landbouw en
visserij continu en zeer ingrijpend veranderd. De
morfologische veranderingen van land en water,
veroorzaakt door de Ramp, inundaties, Deltawerken
en
watersnoodramp van
1953 kwam er weer wat beweging in de zaak. De
Deltawerken zouden Zeeland infrastructureel gezien
een heel nieuw aanzien geven. Veerverbindingen
maakten plaats voor dammen en dijken. Het
'Het keerpunt in het bedrijf was de Watersnoodramp
en de daaropvolgende aanleg van de Deltawerken.
Door al die dammen, werd de veerpont van m'n opa
overbodig,' vertelt Cees Noordhoek, de jongste telg
alleen maar versterkt. Nu de Deltawerken al geruime
tijd het gevoel van veiligheid versterken lijkt er een
kentering te komen in het diepgewortelde antiwa
ter gevoel. Het taboe dat lange tijd op
. Maar
het beeld van Zeeland in de twintigste eeuw tot aan de
uitvoering van de Deltawerken is er ook een van stille
armoede, geslotenheid, en soms zelfs achterlijkheid.
Dat is een verhaal dat
De oorsprong van het Documentatiecentrum ligt in
de periode die volgde op de Ramp van 1953. Toen
het Deltaplan vaste vormen aan begon te nemen en
de Deltawerken ten uitvoer werden gebracht, was
er in ... als typisch Zeeuws of echt Zeeuws gezien
wordt: de strijd tegen het water, Deltawerken, kleder
drachten, dialecten en babbelaars. Alle documentatie
die betrekking heeft op maatschappelijke en culturele
Deltawerken als het ultieme symbool van het
moderne geloof in de maakbaarheid van de wereld en
daarmee verlegt hij de ervaring van het sublieme van
de natuur naar de techniek.
Van de hand van de sociaal-geograaf en historicus Willem van
der Ham verschijnt begin volgend jaar een biografie van de
waterstaatsingenieur Johan van Veen, de wegbereider van de
Deltawerken. Van der
De Deltawerken hadden een defensief karakter. De in
steek was bescherming, behoud van het oude. Het ging
niet om vernieuwing of vooruitdenken.
Voor Zeeland is uiteraard de ingrijpende geschiedenis
van de Februariramp 1953 tot en met de voltooiing
van de Deltawerken van groot belang, een verhaal van
meer dan drie decennia dat Van der Ham in
geweest, dat
zich in het kielzog van de Deltawerken heeft geprofi
leerd. Noordhoek Diving is er een voorbeeld van. Maar
de grote impuls kwam toch door de vestiging van grote
buitenlandse bedrijven, te
Aad Smaal is hoofd van het CSO. Hij kwam 25 jaar
geleden naar Zeeland als medewerker van Rijkswater
staat voor de Deltawerken en belandde uiteindelijk bij
het onderzoekcentrum in Yerseke. 'Als je het
teelt bin
nen Nederland. En Zeeland is daarin een hele logi
sche locatie omdat men hier altijd al met (zoute) kwel
te maken had. De Deltawerken hebben daar deels een
einde aan gemaakt. Nu zie je dat de
De door Rothuizen beschreven en door Prince zo
treffend geportretteerde Zeeuwen hadden ondanks
het geweld van Deltawerken, massawoningbouw
en grote industrialisatieplannen geen oog voor de
behandelt overzichtelijk de geschie
denis, excursiemogelijkheden, de soorten planten en
dieren in en om het water, waaronder de vele vogels,
het menselijk ingrijpen, deltawerken, visserij en recre
atie en
Schelde ligt
Zeeland centraal. Het feit dat de provincie mede als
gevolg van de Deltawerken zich van een eilandenrijk
tot een samenhangende en goed ontsloten regio heeft
ontwikkeld, is ook een belangrijk
ampele aandacht voor de Deltawerken. Ook hier weer
prachtige foto's. En hiermee is tegelijk het karakter
van Nederland, een natte geschiedenis getekend: het
is vooral een kijkboek, een werk voor salontafel
Fort Rammekens, de Deltawerken, het Cat van Ouwerkerk, de Passageule en de Walcherse rede zijn de vijf
plaatsen die Zeeland vertegenwoordigen in het projectX was hiervan het Nationaal Historisch
historie
van oude vloeden, de Februariramp en de Deltawerken.
Aan het andere uiterste eind van dit spectrum bevindt
zich het boek van Kees Slager. Het laatste verdronken
dorp: dat is volgens Kees Slager het
Deltamonument?' Bij de opening van de tentoonstel
ling Oog op de Deltawerken in het Zeeuws Museum in
Middelburg constateerde hij dat een dergelijk monument
er nog steeds niet is, maar wel in Zeeland zou behoren
concertseries uit tot Vlissingen, Zuid-Beveland,
Schouwen-Duiveland en Zeeuws-Vlaanderen. Door
het gereedkomen van de eerste Deltawerken waren
de verbindingen een stuk makkelijker geworden.
Anders was het met de
voordelen,
in wat ik noemde het voltooien van de
laatste schakel van de Deltawerken, dat
wil zeggen het combineren van twee
bedrijfsgebieden.
Deltawerken typisch Zeeuws. Onzin. Die zijn
destijds door Den Haag opgelegd. Water belangrijk
voor Zeeuwen? Wat een misverstand. Zeeuwen staan
met hun rug naar het water. Ik vroeg laatst aan een
boer wanneer
uit een bezoek aan historische plaatsen als
Veere, Middelburg, Hulst, Sluis, Zierikzee, de bou
levard van Vlissingen maar bovenal de Deltawerken
herinneringen aan de
plaats toe kan voegen. Bij de Deltawerken of het Gat
van Ouwerkerk is dat nog voor te stellen maar wat te
bedenken bij de Passageulelinie of de Walcherse rede?
In de twintigste eeuw ligt de nadruk op de infra
structuur over land. De Deltawerken zijn niet alleen
gebouwd om de Zeeuwen tegen het water te bescher
men, maar dienen tegelijkertijd een verbeterde
kelingen als de ruilverkavelingen en de realisering van
grote structuren als de Deltawerken. Al deze toevoe
gingen maken ons beeld van de Zeeuwse landschap
pen completer en gedifferentieerder, maar voeren