tie van de collectie-C.J.M. Nagtglas (1814-1897). Deze broer van de in Zeeland meer bekende F. Nagtglas van de Levensberichten van Zeeuwen is de laatste gou verneur geweest van de Nederlandse kolonie ... aan de Goudkust, een reeks neder zettingen aan de kust van West-Afrika. Het territoir van de kolonie behoort nu tot Ghana. Nagtglas verzamelde een collectie rapporten, correspondentie en andere stukken

De kolonie Suriname, eenmaal door den moed en de volharding der voorvaderen gevestigd, was vroeger eene rijke bron, die aan landbouw, handel en scheepvaart bevorderlijk was. De vernietiging van den ... eindelijk verlaten zullen worden. Men verlangt uit dien hoofde te worden ingelicht, omtrent de hulpbronnen, welke deze kolonie in zich zelve bezit, en omtrent de mid delen, welke bij het aanstaande gemis van

handelaren werden gedwongen via Lissabon en Porto met de Portugese kolonie te handelen. De Republiek, de WIC en de MCC wilden noch konden een vuist maken tegen Portugal. De kosten daar voor waren te hoog en

beschikken om het hele Nederlandse landleger én de Nederlandse vloot te bekostigen. De WIC zou alle handelsprivileges in de jonge Nederlandse West-Indische kolonie krijgen. De kosten van de verdediging en de

middelen naar de Wiapoco terugkeren om de jonge kolonie te bevoorraden en de loop van de Amazone verder te verkennen. Het meest bedrei gend voor de Spanjaarden was nog wel dat avontuurlijke Vlissingers ... goud in grotere hoeveelheden te vinden was dan elders ter wereld. 62 Waarschijnlijk nog in 1615 zond De Moor opnieuw schepen uit naar de Amazonedelta, waar de kleine kolonie fors werd uitgebreid. Aan de

. Groenewegen, een Nederlandse katholiek die voor de Spanjaarden aan de Orinoco had gewerkt, maar toen hij hoorde dat het Zeeuws- Engelse handelshuis De Moor-Courteen een kolonie wilde stichten, de Spaanse dienst

. De kolonie telde twee suikermolens en enige Angolese slaven. Zeven jaar later zouden de forten voorzien zijn geweest van vier stukken geschut en twaalf soldaten. In de nederzetting van Ita aan de ... grond. Pas in november 1615 verdreef een Portugese expeditie vanuit Pernambuco er een Franse kolonie, terwijl een andere krijgsmacht van 3 schepen en 150 man Brazilië verliet om in de Amazonedelta

toestemming aan de WIC om een kolonie te mogen stich ten op Tobago waar zestig tot tachtig kolonisten suiker, katoen en tabak zouden gaan verbouwen. Dat het de Vlissingse burgemeester als patroon van Tobago

Portugals veelbelovendste kolonie door er forten te stichten.92 De bezetting van het Braziliaanse administra tieve centrum Bahia de Todos os Santos in 1624-1625 - waartoe een jaar eerder in de vergadering ... nieuwe kolonie Brazilië als springplank wilde gebruiken voor een aanslag op de Castiliaanse Indiën. Als deze berichten al niet rechtstreeks verwezen naar het aanvalsplan De Moor dat voor beroering bij de

indianen, was De Moors jonge kolonie Nieuw-Walcheren in 1633, althans voorlopig, in zijn handen gekomen. In dat jaar wist de Engelsman Thomas Gayner, voorzien van een aanstellingsbrief van Frederik Hendrik ... al 150.000 planten telden - gember, sui kerriet, indigo en katoen uit te breiden.108 Ongetwijfeld zal de tweehonderd man tellende, bloeiende Zeeuwse kolonie op Tobago bij Jan de Moor een hernieuwde

plunderde Aert Adriaensz. Groenewegen, de Zuid-Bevelandse commandeur van De Moors kolonie aan de Essequebo, in 1637 S. Tomé aan de Orinoco. Vervolgens moest ook S. José op Trinidad eraan geloven. De aanslagen ... eerder verlies dan winst op en gingen reeds in 1648 verloren. De kolonie Nieuw-Holland in Brazilië leek omstreeks 1640 nog veelbelovend, maar toen de Portugese planters in juli 1645 tegen de Nederlanders

zijn particuliere patroonschap op Tobago eveneens faalde. Het was een schrale troost voor Jan de Moor dat zijn kolonie aan de Essequebo feite lijk de enige Nederlandse vestiging aan de Wilde Kust was die ... geslaagde vlootactie van de Vlissingse zee held Abraham Crijnssen zijn eigen kolonie Suriname aan de Wilde Kust op de vij and, ditmaal Engels, te veroveren.125 Dat dit omstreeks 1630 niet lukte, mag even wel

in datzelfde jaar toestem ming om een kolonie op het eiland Tobago te stichten. Vanaf 1655 namen de gebroeders Adriaan en Cornelis Lampsins het bestuur over. Ook de Caribische eilanden St. Eustatius en

herhaalde de Compagnie haar klacht."" Binnen compagniekringen was men niet gelukkig met de gang van zaken in Suriname, maar toch heeft het tot 1682 geduurd eer de Staten van Zeeland het beheer over de kolonie

burger wanneer de stad weer eens door de pest werd bezocht, om te eindigen met Frederik van Edens agrarische kolonie bij Bussum. De villa of de buitenplaats ontleent daarmee haar betekenis aan het anders

74 R. Berends e.a., Arbeid als disciplinering en bestraffing: Veenhuizen als onvrije kolonie van de Maatschappij van Weldadigheid 1823-1859, Zutphen 1984; J. van Westendorp Boerma, Een geestdriftig

secretaris-generaal bij het ministerie van Oorlog, daar na enkele jaren gouverneur-generaal van de Kaapprovincie, in welke hoedanigheid hij het bestuur der kolonie van de Engelsen overnam. Van zijn imposante

alleen dat de zintui gen 'haer hier genoegsaem konnen vermaken'. Een bossage, een kolonie reigers en 'wandelingen met vroolijk pluimgediert' zorgden hier voor amusement. Steenhoven en Swanenburgh noemt hij

ZB, hs. nr. 6252 KZGW, is een bundel geschreven materiaal met veel kranten knipsels en dergelijke uit het midden van de negentiende eeuw over onder meer de Goudkust (toen een Nederlandse kolonie, nu

oproep tot emigratie naar de pas ver worven kolonie Suriname 'in een quartier en climaet, daer toe boven alle andere landen in die gewesten bequaem en vruchtbaer'. De kosten van de overtocht van personen

bezetter toe en de kolonie in Brazilië kwam terecht in een staat van meer of minder permanente binnenlandse guerrilla. ... was met een aantal planters uit de Engelse kolonie Barbados - vanaf 1651 - erin geslaagd het gebied in Guyana tot een goedlopende suikerkolonie te maken. Na de val van Brazilië in 1654 waren de

Portugese Joden (Sefarden) daar weggetrokken. Zij hadden zich deels via een tus senstop in Cayenne ook in de Engelse kolonie gevestigd en hadden veel ervaring met de suikertechnologie. De verovering ... Zeeland besloten toen om op eigen initiatief een bescheiden oorlogs vloot naar Guyana te sturen onder leiding van Abraham Crijnssen, die de kolonie in maart 1667 innam. Crijnssen regelde de bestuurlijke

, waar ook Van Rasenberch was aangesteld. Diens eerste indrukken van Suriname waren niet best: 'ick bedroff mijn als dat ick in myn ouden dagh soo moet suckelen.' Hoopte hij in de nieuwe kolonie de

zijn vrouw werden vermoedelijk voor langere tijd uitgezonden en mogelijk hadden zij het voornemen om zich na afloop van zijn dienstverband in de nieuwe kolonie te gaan vestigen.

de kolonie Suriname trokken veel Engelsen weg mét hun knechten en slaven. Er was daardoor abrupt een schreeuwend gebrek aan arbeidskrachten. In augustus

op verzoeken van planters uit de kolonie om als dienstbode te komen werken. Op 11 maart 1671 dienden de planters opnieuw een petitie in bij de Staten van Zeeland, met in het derde punt het verzoek

een plantage om de kolonie te ondersteu nen, maar beiden overleden voordat de zaken goed geregeld waren.21 Golkens echt genoot Maarten Lemps was alvast vooruit gegaan om de plantage van Boudewijn

Journaalschrijver Jean le Grand ging naar de kolonie als vertegenwoordiger van een aantal kooplieden, gezien het grote aantal zakelijke brieven van zijn hand aan verschillende personen. In Middelburg ... Handelaar Jan Tinnegieter was in dit gezelschap een oudgediende. Zijn naam staat al onder de petitie die de inwoners van de nieuwe kolonie in maart 1669 indienden bij gouverneur Julius Fichtenbergh

van de militie met zijn officieren, soldaten, matrozen en ambachts lieden. Uit 1671 zijn geen cijfers te vinden, maar in 1669 waren dat bijna twee honderd man.64 Ook de gouverneur van de kolonie zetelde ... De gouverneur aan het hoofd van de kolonie werd terzijde gestaan door de Raden van Politie (wetten en strafrecht) en Justitie (civiel recht). Van deze beide raden was de gouverneur voorzitter

verschillende bestuur ders van de kolonie ook plantage-eigenaren waren, maakte een zuivere afweging van belangen gecompliceerd.71

Afb. 7. Landmeter Willem Mogge maakte in opdracht van de Staten van Zeeland een kaart van de nieuwe kolonie, 1671. Maritiem Museum, Rotterdam.

een dag of vijf, zes] soo gaeen wij naer boven, de sandt pundtMet de 'sandt pundt' bedoelde hij Thorarica, dat door de Engelsen Sant Point was genoemd en hoofdstad van de kolonie was gemaakt vanwege de

de kolonie. Dan volgde de groep plan tagehouders, die vrijwel allen als zetbaas functioneerden voor de eigenaar van de plantage overzee. Daaronder stonden de ambachtslieden en arbeiders, nagenoeg ... In maart 1671 stelden de inwoners van Suriname een petitie op, gericht aan de Staten van Zeeland, waarin zij een aantal maatregelen voorstelden om de kolonie vooruit te helpen. Ze schreven over het

tallen vrouwen in de kolonie, zoals echtgenotes van planters en dienstboden, maar zij blijven meestal onzichtbaar. Planter Isaac van Mildert schreef zijn broer dat hij vier maanden daarvoor getrouwd was

In meer brieven is er de roep om verhandelbare en vooral droge waar. Door de lange reis en het tropische klimaat in de kolonie waren levensmiddelen zoals vlees en spek vaak onbruikbaar of van zeer ... blanken, 2.500 Afrikaanse slaven in de kolonie waren, 'negros' zoals de laatsten in het stuk genoemd worden.94 Afrikaanse slaven werden in het hete en vochtige klimaat van Suriname ingezet voor het zware

de Engelse kolonie Suriname, maar was zeer negatie! over de manier waarop de planters met hun slaven omgingen: ... In de eerste jaren van de kolonie was er nog een flink aantal Engelse planters aan wezig. De Engelse mores zullen overgenomen zijn: deze planters kwamen van Bar bados en hadden ervaring. De Joodse

De brieven van de Aerdenburgh werden in de eerste twee weken van januari 1672 geschreven. Iedereen in de kolonie wist dat schipper Cornelis Bastiaansen met de Fort Zeelandia spoedig zou vertrekken

verwachting in de kolonie arriveerden, vergaan is. Aan de hand van drie ijkpunten in bewaard gebleven documenten en archiefstuk ken probeerde ik hen te volgen. Die ijkpunten zijn: gekaapte brieven uit september ... Nadat het oorlogsbericht bekend gemaakt was aan gouverneur Pieter Versterre, liet deze onmiddellijk alle mannelijke inwoners van de kolonie oproepen om zich met hun geweer op het fort te melden

De kolonie was ontregeld, de molens stonden stil en de suikerproductie kwam nagenoeg tot stilstand. Planter Van Cleeff schreef aan zijn neef: 't is mijn leet ick met dezen geen suijcker senden kan

In opdracht van de Staten van Zeeland inventariseerde gouverneur Pieter Versterre in 1675 de weerbare mannen in de kolonie, zowel Nederlandse kolonisten, als Engelse en Joodse ingezetenen. In

gaan werken. De naam van Abigails echtgenoot staat op de lijst van 1675, zodat Abigail - mits in leven - vermoedelijk ook in de kolonie was. De naam van Gol- kens echtgenoot, Maarten Lemps, ontbreekt

Pieter Versterre was van 1671 tot zijn overlijden in 1677 gouverneur ad interim naast zijn functie als commandeur op het Fort Zeelandia. De situatie in de kolonie was in die periode verslechterd door

Als militairen hun vrouw meenamen naar Suriname, waren ze vermoedelijk van plan voor langere tijd te blijven om zich na hun diensttijd als vrijburger in de kolonie te vestigen. Cuijper ontbreekt ... drie maanden geschorst.131 Na de vrij plotselinge dood van Heinsius in april 1680 werd het bestuur van de kolonie waargenomen door commandeur Laurens Verboom. Onder zijn leiding vertrok in mei 1680 een

van 1675, hoewel dat niet hoeft te betekenen dat zijn vrouw ook niet meer aanwezig is. Misschien is hij overleden en is zij nog in de kolonie. Soldaat Cuijper blijkt in 1680 nog wel in Suriname te wonen ... Cuijper, mogelijk met hun echtgenotes. Dat betekent dat de andere (mannelijke) passagiers, hoewel ze soms een jaar of langer in de kolonie bleven om zaken te doen, zich niet vestigden. Zij keerden terug

kolonie. ... de verwachtingen in Zeeland hoog gespannen. Het smadelijke verlies van Brazilië zou nu meer dan goed gemaakt worden. De nieuw verworven kolonie, omgedoopt tot Suriname, was een tweede 'Brasil' gelijk

gouverneur Lichtenbergh niet om uiteindelijk 'suikerheer' te worden, een planter die meetelde in de blanke gemeenschap van de kolonie Suriname. Philip Bracht ging niet onvoorbereid naar Suriname: hij kende het ... emigranten, geen investeringen op de lange termijn, geen visie op de ontwikkeling van de kolonie. In 1683 verkochten de Staten van Zeeland hun gedroomde tweede 'Brasil'.

72 Landmeter Willem Mogge ging in dienst van de Staten van Zeeland eind 1667 naar Suriname met de opdracht een kaart van de nieuwe kolonie te maken (ZA, Rekenka mer C, inv.nr. 1300). Ongetwijfeld

124 Johannes Heinsius, gouverneur van 1678-1680. Heinsius had koloniale ervaring opge daan in de Nederlandse kolonie Brazilië, die in 1654 weer in Portugese handen was gekomen. Johannes Heinsius aan ... drie zusters tot de sekte waren toegetreden. Zij brachten hun omzwervingen door de kolonie in kaart (1686) om zo nieuwe kolonisten te kun nen werven. (Knappert, Labadisten). De kaart van Maurits Walraven

een Zeeuwse landbouwkolonie in Essequibo of aan de Amazone te beproeven. Want samen met zijn compagnon Pieter Boudaen Courten had De Moor inmiddels in de door hen niet als Portugese kolonie erkende Ama ... moesten alle buitenlandse infiltranten uit hun mondingsgebieden verwijderd worden. Daarom vernietigden de Portugezen in 1623 de Zeeuwse ondernemingen Nassau en Oranje aan de Xingu, werd de Franse kolonie

samen stellen van een hydrografische atlas van de Nederlandse kolonie, en zo mogelijk ook van de aangrenzende gebieden. Zodra zijn offensieve en defensieve teken dat toe stonden, werkte admiraal Lichthart