Betwist gezag; de verhoudingen tussen de Republiek en Portugal en de confiscatie van het MCC-schip Don Carlos in Rio de Janeiro (1725)

Gedaan en gegeven in het jaar onzes Heeren MCC een en zeventig, in de maand Junij" 1).

academiejaren te verdiepen in het bijna volledig bewaarde archief van de Middelburgse Commercie Compagnie (MCC). In het kader van wetenschappe lijke scripties rond thema's gerelateerd aan maritieme en overzeese ... geschiedenis tij dens de vroegmoderne periode startte zij in september 2000 haar studie naar het rendement van de slavenhandel opgezet door de MCC. Met de enthousiaste steun van Albert en Ivo leidde dit in 2002

Hoe verliep nu zo'n uitreding? Het archief van de Compagnie, meestal Middelburgse Commercie Compagnie (MCC) genoemd, is goed bewaard gebleven en verschaft de mogelijkheden om een of meerdere ... uitredingen te reconstrueren.3 Niet voor niets werd het archief van de MCC, zo'n 200 meter lang, in 2011 daarom op de werelderfgoedlijst van Unesco geplaatst. Om te beginnen werd op het kantoor een scheepsboek

alle bakkers van de stad gevraagd om in te schrijven. Het reglement van de MCC schreef voor dat allereerst zaken gedaan moest worden met leveranciers die een aan deel in de Compagnie hadden mits zij niet

Compagnie (MCC). ... De MCC werd opgericht in 1720, in een ultieme poging de economische achter uitgang waarmee Zeeland te kampen kreeg na het stopzetten van de kaapvaart in 1713, een halt toe te roepen.' De compagnie

De belangrijkste informatie over de zeelieden op de schepen van de MCC is ver zameld in een databank.'1 In combinatie met het archief van de compagnie maak te deze databank een uitgebreid onderzoek ... mogelijk naar de positie van de MCC op de Zeeuwse arbeidsmarkt voor zeelieden in de achttiende eeuw.5 De MCC was in de achttiende eeuw namelijk een van de grote Zeeuwse werkgevers voor zeelie den. De

arbeidsmarkt voor zeelieden ont stond. Naast de MCC hadden immers ook de VOC, de WIC, de marine en tal van particuliere reders bemanning nodig voor hun schepen. De vraag stelt zich dan ook, in hoeverre de MCC ... moeilijkheden ondervond bij het werven van per soneel en hoe zij zich inzake deze problematiek verhield tot haar concurrenten.13 Van de Zeeuwse Admiraliteit zal de MCC weinig rivaliteit ondervonden hebben. Na de

Wat was nu de positie van de MCC ten opzichte van haar concurrenten op de Zeeuwse arbeidsmarkt? Of, anders gesteld, in hoeverre moest de MCC buiten Zeeland op zoek naar bemanningsleden voor haar

van Prooijen stelt in haar werk over de MCC dat men in de periode 1720-1755 steeds probeerde om eerst in Middelburg en in Vlissingen manschappen te wer ven.2'' Als dat niet lukte, werd een beroep ... gedaan op contactpersonen buiten Zeeland: aanvankelijk ging het vooral om handelshuizen die ook andere zaken voor de MCC waarnamen (Arnoldo Cloeting en Anthonij Baert in Amsterdam en Pieter Baelde in

Het slaen van den tromde personeelswerving bij de MCC ... Hoe ging de MCC precies te werk bij het werven van bemanning voor haar sche pen? Gezien de grote verantwoordelijkheid van kapiteins en stuurlui, werd voor hun een andere procedure gehanteerd dan voor

is echter gebleken dat dit slechts ten dele het geval was, en dat de MCC voor de werving van personeel in Zeeland veel minder afhankelijk was van volkhouders dan men op het eerste gezicht zou ver ... directeuren van de MCC hoge eisen stelden aan degenen die zich voor deze functie kandidaat stelden. Meestal was de voltallige directie aanwezig bij een 'sollicitatiegesprek. Wanneer er twijfel bestond, werd er

slechts een deel (circa een vijfde) van het goud behouden dat hij had gekocht met de 10.000 gulden. Nadien komen we hem niet meer tegen op de schepen van de MCC. ... Hoe de MCC precies te werk ging bij het aanwerven van ambachtslui en gewone zeelieden, valt niet rechtstreeks op te maken uit de bronnen. De informatie hier omtrent in de scheepsboeken en de

vond ik 247 schuldbrieven van in Middelburg of Vlissingen geronselde zeelui.3'' Gezien het feit dat de MCC in de loop van haar bestaan minstens 7.000 zeelieden aanwierf in Zeeland, is dit in ver houding ... verwonderlijk, aange zien de contactpersonen van de MCC in deze steden meestal zelf volkhouders waren, of op zijn minst relaties met hen onderhielden. Zeelieden die in Zeeland werden aangenomen, stonden slechts

De archieven van de MCC bevatten heel wat informatie over de herkomst van het zeevarend personeel. Voor 88,5% van de 10.290 zeelieden die bij de MCC in dienst traden voor een reis naar Afrika (997 ... het feit dat de klerken van de MCC tot ongeveer 1735 de afkomst van het grootste deel van de bemanningen niet noteerden in de monsterrollen. Aangezien de MCC meer dan de helft van haar expedities naar

De MCC kon dus niet ontsnappen aan het tekort aan Nederlandse zeelieden tij dens de achttiende eeuw. Een enkele Scandinaviër, Duitser of Engelsman terzijde gelaten, waren alleen de kapiteins steevast ... In vergelijking met de VOC, de WIC, de walvisvaart en de marine bleef het aan tal buitenlanders op de schepen van de MCC echter relatief beperkt. Bij de vaart op West-Indië en de slavenvaart bedroeg

Tot slot moet nog opgemerkt worden dat de MCC, evenals de VOC, ook perso neel in dienst nam uit de regio's waarop ze handel voerde. Terwijl de VOC echter, zeker vanaf 1780, in grote mate een beroep ... deed op Aziaten om haar schepen te bemannen, gebeurde dit bij de MCC slechts sporadisch.47 De neger- of zwartma- trozen op haar schepen werden enkel in dienst genomen als begeleiders van de sla ven, of

Klachten over het gedrag van zeelieden kwamen weliswaar vaker voor dan klach ten over hun capaciteiten, maar ook dit schijnt niet echt een groot probleem te zijn geweest op de schepen van de MCC. Bij

Betwist gezag; de verhoudingen tussen de Republiek en Portugal en de confiscatie van het MCC-schip Don Carlos in Rio de Janeiro (1725)

De bespreking van de lonen is opgedeeld in twee periodes: 1720-1755 en 1755- 1802. Het bleek wenselijk een onderscheid te maken tussen deze tijdvakken omdat de door de MCC betaalde lonen een ... verschillende functies gelijk. Vanaf het midden van de eeuw kwam hier echter verandering in. Ondanks het feit dat er grote verschillen waren tussen de uiteenlopende functies aan boord, kan men stellen dat de MCC

type reizen lijkt dit aannemelijk, maar bij de MCC was hiervan geen sprake. ... Bij de aanmonstering kreeg iedere zeeman, ongeacht zijn functie of rang, een of meerdere maandlonen 'op de hand'. Aanvankelijk betaalde de MCC een maand op voorhand, maar vanaf omstreeks 1745

Spanje en Engeland over Engelse smokkelhandel op de Spaanse koloniën. In september 1738 hadden de directeuren van de MCC zich daar nog zorgen over gemaakt.106 Tenslotte was in het najaar van 1739 in

Symptomatisch voor het gezagsverlies van de Republiek in het Atlantische gebied was de confiscatie in 1725 in Rio de Janeiro van het schip van de Middelburgse Commercie Compagnie (MCC), de Don Carlos

Naast hun maandlonen hadden de zeelieden andere verdiensten. De directeuren van de MCC hanteerden verschillende systemen om de zeelieden in haar dienst de kans te geven iets bij te verdienen. Deze

Dat de MCC het slachtoffer werd van deze veranderde omstandigheden in de zuidelijke Atlantische Oceaan, kwam hoogst ongelegen. De Zeeuwse directie had juist plannen opgevat om met Spaans-Amerika te

Voor dit onderzoek is vooral de daling van de reële lonen na 1750 van belang. Als we de cijfers in tabel 1 bekijken, wordt duidelijk dat de directeuren van de MCC de maandlonen voor het grootste deel

een succes worden.12 Eind 1723 werden de plannen realiteit toen drie schepen van de jonge MCC naar het zuiden van de Atlantische Oceaan vertrokken. De Don Carlos, Don Louis en Mercurius gingen te

De MCC lijkt dus wel degelijk rekening te hebben gehouden met de stijging van de prijzen na 1750, die een daling van de reële lonen betekende. De directeuren van de compagnie hebben getracht dit te ... Laat ons vervolgens de lonen die de MCC betaalde, vergelijken met de maandga- ges bij de WIC, de VOC en de marine.62

, kan enkel een vergelijking worden gemaakt met de maandlo nen die de MCC vóór ongeveer 1755 betaalde. Voor de VOC werden eveneens cijfers uit de zeventiende eeuw gehanteerd."3 Ook hier stelt de auteur ... Voor wat de WIC betreft, kunnen we kort zijn: het zeevarend personeel kreeg er steevast minder loon dan bij de MCC, ongeacht functie of rang. Deze conclusie is ook van toepassing op de marine, zij

38 S. Snelders, Vrijbuiters van de heelkunde, op zoek naar medische kennis in de tropen 1600-1800. Amsterdam/Antwerpen, 2012. Gallandat maakte daarna met de Middelburgse Commercie Compagnie (MCC

Concluderend kan gezegd worden dat de MCC wel degelijk hinder heeft onder vonden van de kwalitatieve en kwantitatieve achteruitgang van het zeevarend per soneel. In vergelijking met de Admiraliteit ... 's met zich mee, waardoor degenen die zich enige kies keurigheid konden permitteren liever geen dienst namen op deze langeafstands- vaart. Toch slaagde de MCC er doorgaans beter dan haar concurrenten in

3 Het archief van de MCC bevindt zich in het Zeeuws Archief te Middelburg. In dit arti kel zal verder naar dit archief verwezen worden met de aanduiding: ZA, MCC. ... 5 Dit en andere aspecten van het onderzoek naar de zeelieden in dienst van de MCC wor den ook besproken in: M. Van Overtvcldt, Zeelieden in de 18c eeuw. De Middelburgse Commercie Compagnie: een casus

in Lissabon ondersteunden de MCC in haar pogingen om de confiscatie ongedaan te maken, dan wel om een financiële vergoeding te krijgen van de Portugese overheid. De Nederlanders stond een reeks van

31 ZA, MCC, nr. 510. ... 32 Een bekend voorbeeld is Evert Blonkebijle Corneliszoon (1696-1769), die tussen 1734 en 1748 zes reizen maakte in dienst van de MCC, om vervolgens in 1749 zelf directeur te worden. ZieJ.R. Bruijn

59 ZA, MCC, respectievelijk nrs. 1088 en 607. ... 62 Net als bij de MCC waren er bij de andere werkgevers voor een aantal functies schom melingen in de lonen, afhankelijk van de vraag en de kwaliteit van het volk. Deze wor den meestal weergegeven

de MCC nooit gecompenseerd zou worden. ... De Portugese autoriteiten hadden vanaf het begin rekening gehouden met een negatieve beslissing over teruggave van de Don Carlos. Ondanks het feit dat men wist dat de MCC en de WIC verschillende

niets op. Ondanks het feit dat de MCC niets te maken had met deze strubbelingen, bracht deze verslechtering van de betrekkingen geen uitzicht op restitutie van de Don Carlos. ... vredesverdragen, maar ook hij was van mening dat het optreden van de WIC restitutie onmogelijk maakte.66 Deze Portugese politiek was riskant, want de Staten-Generaal dreigden kaapbrie- ven te verstrekken aan de MCC

De MCC likte haar wonden en verloor haar belangstelling voor de Stille Zuidzee. De calvinistische stuurman van de Don Louis, een van de weinigen die het dramatische avontuur zou overleven

Paesie, Ruud, Geschiedenis van de MCC, Opkomst, Bloei en Ondergang. Zutphen, 2014.

13 Adriaan Wisse, De Commercie-Compagnie te Middelburg van haar oprichting tot het jaar 1754, Utrecht 1933, 35; Zeeuws Archief (ZA), Middelburgse Commercie Compagnie (MCC), Rapportage Aldias Attinga ... voor vergadering directie MCC, 16 april 1724, 13, p. 61; ZA, MCC, 39, secrete notulen directeuren MCC, 9 november 1723.

5 Zeeuws Archief (ZA), Archief van de Middelburgse Commercie Compagnie (MCC) 91, Brief van de directie aan Hermanus Berens te Londen, 21 juni 1740. ... 6 MCC 17, Notulen van de vergaderingen van Directeuren, 11 april 1738; MCC 607, Scheepsboek Jonge Jacob, 107-145.

41 MCC 347.4, Inventaris; MCC 635.1. ... 42 MCC 233.2, 'Conditie voor de Beurs van Middelburgvertrek 6 januari 1740; MCC 609.2, 'Articulen ende Ordre, voor de Jonge Jacobvertrek 25 mei 1745.

Middelburgsche Commercie Compagnie (MCC), de grootste slavenhaler van de Republiek5. We kunnen dus wel conclu deren dat de VOC de belangrijkste pijler van het Zeeuwse scheepvaartbedrijf buiten Europa vormde.

67 ZA, MCC, 317. Correspondentie MCC, 1731; Wisse, Commercie-Compagnie35. ... 69 ZA, MCC, 321. 'Tot Besluijt', nawoord scheepsjournaal Don Louis door Hubregt Kempe.

82 MCC 367, Eendracht en MCC 632, Jonge Jacob, 17-19 maart 1739. ... 83 MCC 632, Jonge Jacob 20 maart 1739.

122 MCC 367, Eendracht en MCC 632, Jonge Ja 19 februari-1 maart 1740. ... 123 MCC 367, Eendracht en MCC 632, JongeJacob, 1-3 maart 1740.

Instructie voor de kapiteins van de Eendracht en de Jonge Jacob, vertrokken naar de Caraïbische Zee op 4 november 1738 (MCC

Levensmiddelen en dranken aan boord bij vertrek uit Middelburg op 4 november 1738. Sa mengesteld uit MCC 372.1 (Eendracht) en MCC 635.1

Uitgaande lading (cargasoen) aan boord van de Eendracht, vertrek naar de Caraïbische Zee op 4 november 1738 (MCC 347.4)

1) Teruggebrachte lading voor rekening van de Commercie Com pagnie aan boord van de Eendracht, thuisgekomen 18 juni 1740 (MCC 368)