1217 of 1219-1222 In één van deze jaren verkreeg Zierikzee zijn stadsrechten van de
graaf.16)
... 1248 De stadsrechten werden vernieuwd en uitgebreid door graaf Willem II. Een gezegeld
afschrift van deze keur is in Zierikzee bewaard gebleven.3)
In de 13e eeuw gaat deze stedelijke groei verder. Zierikzee krijgt stadsrechten, d.w.z.
zelfbestuur op tal van terreinen, er worden verschillende fraaie openbare gebouwen
gebouwd en de stad wordt ook
andere steden
herdachten dat ze zes- of zevenhonderd jaar geleden stadsrechten hadden ontvangen. De Zierikseeënaren
hebben vaak de neiging gehad anderen te overtroeven. Ze wilden zelfs de hoogste toren van
95. Henderikx, Bedelordekloosteis, 91. Dat deze rangorde niet uitsluitend door de ouderdom van de
stadsrechten wordt bepaald, blijkt uit het feit dat Delft (stadskeur 1246) meermalen voor Haarlem
Overhandiging van de oorkonde mei de stadsrechten door de graaf, (staalplaat uit van hennep,
W, Moll en J. ter Gouw, Nederlands Geschiedenis en Volksleven, heiden 1880).
DE STADSRECHTEN VAN ZiERIKZEE
... Woensdag 11 maart 1248 was een gedenkwaardige dag. Rooms-koning Willem II
vaardigde een oorkonde uit, waarin de stadsrechten van Zierikzee werden vast
gelegd. Het was voor de Zierikzeeënaars een
Stadsrechten
... Het verlenen van stadsrechten vormde een opvallend moment in de gestage
groei van nederzetting tot een plaats van betekenis. In tegenstelling tot wat vaak
gedacht wordt, houden stadsrechten geen
De studies van J.G. Kruisheer naar de Hollandse en Zeeuwse stadsrechten heb
ben belangrijke resultaten opgeleverd. Een van zijn belangrijkste conclusies was
dat, in tegenstelling tot wat voor de hand
mogelijk dat er reeds in de 9de eeuw al bewoning
op deze plaats was. Stadsrechten kreeg een plaats pas als ze enige betekenis had
als handels- of vestingplaats. In de gemeenteraadsvergadering van 29 april
Pluib Uil, De stadsrechten van Zierikzee, in: 23 (1998), 21-42.
stadsrechten de slotbepaling. Maar in het stads
recht van Brouwershaven volgen er na dit artikel nog liefst tien bepalingen, die
met artikel 59 opmerkelijk genoeg opnieuw met een vergelijkbare bepaling
besluiten
van Beieren goed van pas. Mede uit financiële overwegingen verkocht de graaf
in deze periode stadsrechten aan een aantal plaatsen in West-Friesland.17
stadsrecht van Middelburg.18 Die suggestie blijkt onjuist. Het stadsrecht van
Brouwershaven geeft echter wel inhoudelijke overeenkomsten te zien met de
stadsrechten van drie andere stadjes, namelijk ... Wanneer van verschillende steden stadsrechten bekend zijn die sterk met elkaar
overeenkomen, wordt wel gesproken van een stadsrechtfamilie. Zo vormen
bijvoorbeeld de stadsrechten van een aantal
die voorkomt in de stadsrechten van Goedereede. Brouwershaven en Brielle.
Mogelijk gaat het hier om een bepaling die in het stadsrecht van Goedereede uit
1312 in zijn oudste vorm bewaard is gebleven ... Het bovenstaande voorbeeld suggereert dat de stadsrechten van Brouwershaven
en Brielle werden gebaseerd op dat van Goedereede. Die conclusie mag echter
niet zomaar worden getrokken, want er moet
Wanneer wordt uitgesloten dat de overeenkomsten in volgorde tussen
Brouwershaven en Brielle toeval zijn, dan moeten de stadsrechten van die plaat
sen noodzakelijkerwijs direct met elkaar in verband ...
stadsrechten - ook wanneer we van het stadsrecht van Brouwershaven slechts
het oudste gedeelte in ogenschouw nemen - een nogal beperkte omvang heeft.
Dat is opmerkelijk, want de Brielse samenleving van 1330 zal
Hierboven stelden we vast dat de stadsrechten van Brielle en Brouwershaven tot
elkaar in een directe relatie staan. Voor een antwoord op de vraag of het stads
recht van Brouwershaven werd beïnvloed ... voorboden. Hoe de stadsrechtoorkonde van Goedereede met haar afwijken
de structuur zich precies verhoudt tot de stadsrechten van Brielle en Brouwers
haven is vooralsnog onduidelijk, zodat er in principe drie
Telting, A. en W.S. Unger, 'De stadsrechten', in: Geschiedkundige atlas van Nederland. De
Bourgondische tijd, tweede ajlevering, 's-Gravenhage 1923-
Uil, H., (red.), Brouwershaven 700jaar
7. Telting en Unger, 'De stadsrechten', p. 112; Fruin, Provincie Zeelandp. 101; Unger en
Westendorp Boerma, 'Steden van Zeeland', p. 30; Jansen-Glas, Brouwershaven 500jaar stad, p. 3;
vgl. Uil ... 18. Telting en Unger, 'De stadsrechten', p. 112.
5 Zierikzee kreeg stadsrechten in 1200-1225. De stadsrechten werden in 1248 door graaf Willem II
opnieuw bevestigd.
was het Nicolaas van Cats I die Gouda stadsrechten
gaf; hij nam de stad Utrecht in voor Graaf Floris V en was bevelvoerder van zijn troepen
die de West-Friezen versloegen. Hij was de onderhandelaar
de stad Zierikzee het feit dat het 750 jaar
stadsrechten bezat. Opnieuw werden de inleidingen van een feestelijke bijeenkomst
in Mondragon opgenomen in de kroniek, die voor 't eerst 140 bladzijden dik
Huib Uil, De stadsrechten van Zierikzee, in: 23 (1998), 21-42.
een
eigen gemeente, terwijl dat bij dorpen vaak niet het geval is. Vaak wordt verwezen naar
stadsrechten, daterend uit de middeleeuwen. Het stadsbeeld in de middeleeuwen is
eigenlijk niet heel anders
eeuwenlange ontwikkeling die een nederzetting heeft
doorgemaakt. Soms worden de stadsrechten ook specifiek ingezet om de groei van
een dorpje te stimuleren of om de rechtsgang daar beter te laten verlopen.
het over Brouwershaven
of een andere, oudere haven heeft. Dit is ook de periode die direct volgt op de
plannen van Floris V om Brijdorpe stadsrechten te geven. Tegen het einde van de
dertiende eeuw
Was Brijdorpe een dorp of een stad naar middeleeuwse begrippen? Floris V is
zeker van plan geweest stadsrechten te verlenen, of dat nu aan Brijdorpe of
aan Brouwershaven is geweest. Daarnaast zal
uit de bronnen. Als
laatste verdwijnt de kerk aan het eind van de zestiende eeuw. Langzaam maar zeker
krimpt het dorp dus van de plek die Floris V nog stadsrechten wil geven naar 'de
vlek langs de weg
de
visserij in goede banen te leiden. Veel is in de loop der jaren al gepubliceerd over
de stadsrechten en privileges van Brouwershaven.1 Maar deze schitterende bron is
tot nu toe aan de aandacht van
Het exacte verloop van de gebeurtenissen blijft in deze tijd grotendeels giswerk.
Peter Henderikx laat zien dat er in het begin van de dertiende eeuw al sprake is van
stadsrechten in Zierikzee, maar
In datzelfde jaar (1584) verkreeg Terneuzen
stadsrechten (o.a. een Woensdagse weekmarkt
en een van Axel onafhankelijke rechtbank).
De bevolking nam wat toe.
van het stadhuis van Bom-
menede. Deze plaats wordt stad genoemd,
blijkbaar omdat het sedert 1573 gefortificeerd
was, want van stadsrechten is niets bekend.
Geschiedenis: Hulst wordt reeds in de 10e
eeuw genoemd als hoofdplaats voor Hulster-
Ambacht en kreeg in 1180 stadsrechten van
Philips van den Elzas, Graaf van Vlaande
ren. Vooral in de 14e en 15e
Wanneer Sint-Maartensdijk stadsrechten heeft ge
kregen, valt moeilijk te zeggen. Nog in een stuk
van 1470 wordt van parochie en dorp gesproken,
maar zekerheid over het stedelijk karakter hebben
wij
te bedrijven. Deze akti-
viteiten zullen er zeker toe hebben bijgedragen
dat de plaats in 1248 stadsrechten ontving, slechts
enkele tientallen jaren later dan de Walcherse
steden Middelburg, Domburg en
stadsrechten ver
kreeg.
... Domburg. In 1223 zal graaf Floris IV ook in
Domburg wel ambacht bezeten hebben. In dat
jaar kreeg ook deze plaats stadsrechten. In 1276
verkoopt zijn kleinzoon Floris V een deel van
het ambacht met
. Waarom het toen niet doorgegaan is
is een verhaal apart, dat wellicht nog eens ter
sprake komt. Pas in 1574 verleende prins Willem
van Oranje-Nassau als stadhouder van Zeeland
aan Arnemuiden stadsrechten.
...
in 1294 vrijwel al het ambacht in Vlissingen. In
1308 wordt het grafelijk bezit aldaar verder uitge
breid. In 1315 krijgt Vlissingen stadsrechten, zij het
in beperkte mate. Pas in 1477 krijgt de
prent
van Brouwershaven de masten van de haringbui
zen boven de daken uitsteken. Al hadden Dom
burg en Westkapelle reeds vroeg in 1223
stadsrechten gekregen, in de gouden eeuw onder
scheidden zij zich
WestkapeUe is dit jaar zevenhonderdvijftig jaar in het bezit van stadsrechten. Dat
feit wii men niet zonder meer voorbij /aten gaan en enig reliëf geven op 29 septem
ber aanstaande ... . Zevenhonderdvijftig jaar stadsrechten: zo'n gebeuren noodt tot
terugkijken, zeker in een plaats met een zo markant verleden als Westkappel. De
redactie voelde er meer voor een stukje recente geschiedenis over
De viering van 750 jaar stadsrechten
in Domburg en Westkappel begin en
eind september was voor de PZC
aanleiding tot een herdenkingspagina,
waarin ook een aantal staaltjes antago
nisme Domburg
In maart van dit jaar was het 400 jaar geleden dat de Prins van Oranje aan Arnemuiden
stadsrechten verleende. Hiermee gaf hij uiting aan zijn erkentelijkheid voor de loyaliteit
waarmee Arnemuiden
- de bijwoning van de festiviteiten rond
750 jaar stadsrechten in Arnemuiden;
een dorp. Toch
leert ons de geschiedenis dat St. Anna ter
Muiden, dat tot aan de inlijving bij Sluis in
1880 een zelfstandige gemeente was, uit
de Middeleeuwen daterende stadsrechten
had. In de 18de en
Wanneer een middeleeuwse nederzetting
stadsrechten verkreeg betekende dit
meestal ook dat men gerechtigd was om
het stadsgebied door omwalling te bevei
ligen. Aanvankelijk gebeurde dit door mid
del
Hulst en Axel kregen reeds in 1180 en
1182 stadsrechten. Dit is bij het begin van
de bekende bedijkingen in Axeler- en
Hulster Ambacht. Het gebied moet toen
toch ook al een bepaalde ontwikkeling ...
hebben gekend, anders geeft men de
hoofdplaatsen van zo'n gebied toch geen
stadsrechten.
plaatsen dus een goede scheep
vaartverbinding moeten hebben gehad.
Het is in ieder geval zeker, dat Hulst,
Axel en Biervliet, die in resp. 1180,
1 1 83 en 11 83 stadsrechten verkregen.
bezegeld door
gravin Johanna van Vlaanderen en graaf
Willem van Holland. In 1223 krijgen
Westkapelle en Domburg dezelfde
stadsrechten, gebaseerd op dat van
Middelburg.
... . In 1206 bekrachtigde
graaf Willem (I) wel het verdrag van
Brugge van 11 67, maar hoe weinig de
Hollandse graaf zich overigens van dat
condominium aantrok bleek bij deverle-
ning van de stadsrechten aan
-steden waarvan bekend is dat zij
stadsrechten bezaten, helaas met één
uitzondering. Van stadsrechten van
Westenschouwen is namelijk niets be
kend, en het is dus denkbaar dat ook
Zoutelande toen geen stad in ... Terug nu naar het citaat uit het veldna-
menboekje. We kennen inderdaad de
keuren, de stadsrechten van Middel
burg, Zierikzee, Westkapelle en Dom
burg, en daar het bezitten van stads
recht vooral
Poortvliet
stadsrechten. Enkele van deze plaat
sen kregen deze rechten niet van de
graaf maar van de plaatselijke heer,
en ik betwijfel of daardoor het
Zeeuwse keurrecht ter plaatse ver
viel, maarin elkgeval
, veelal ras-
tervormige plattegrond. De stichters sti
muleerden de groei van hun rationeel
opgezette scheppingen door ze heel
snel stadsrechten te verlenen en door
ook met tal van andere privileges men
sen
dit ondanks het feit dat
de grafelijke kanselarij al in de 14e eeuw
getracht heeft alle stadsrechten te ver
zamelen8).