westdijk, doch werd in 1526 afge
broken en in zijne plaats een nieuwe gebouwd op ongeveer 54
roeden afstands zuidwaarts in de richting naar Mortiere. Bij
de verheffing van Arnemuiden tot stad in 1574 schijnt ... zij zich
het recht op dien molen te hebben toegeëigendwaarover Mid
delburg zich te vergeefs beklaagde. Arnemuiden verkocht den
molen in 1777 aan particulieren, doch behield daarop een wind
en cijnsrecht
muiden gesticht en volmaakt door Gilles van Arnemuiden
"t welk hij hoogelijk begiftigde van landen en erven. Deze
Gilles sterft in t zelfde jaar en ligt //in de kapelle van
den dorpe begraven ... Het tweede Arnemuiden in Mortiere.
XVI. ARNEMUIDEN,
... Ten tijde als de groote vloot in Mei 1552 voor Arnemuiden
lag werd daar eene vertering gemaakt. Aan den //geweldigen
provoest11 werd toen op Arnemuiden herberg bezorgd, reke
ning 1551.
Arnemuiden. 1)
... De groote uitgaven volgens de stadsrekening van Middelburg-
in 1514' aan een val vóór Arnemuiden hebben betrekking op het
geen bij Rei.tgeilsbeug vermeld wordt//Binnen denselven jare
den 10" dacli
2°. bestond er om en bij oud-Arnemuiden in 1302 .slechts
een nauwe diepte tussclien Walcheren en Arnemuiderzand, welk
laatste toen reeds aanwezig wasdaar het zonder twijfel voor
komt in de grafelijke ... 3°. het inscharen van de Zuidwatering in 1324 en 1352
bij Arnemuiden en Welsinge door toeneming der diepte en ver
plaatsing van den stroom
De Stinkaart was na den ondergang van Oud-Arnemuiden
in de waterplas tusschen Sint Joosland en Walcheren in de
16e eeuwongeveer ter plaatse waar de gronden van Oud-
Arnemuiden hadden gelegenals eene ... Arnemuiden ontstaanen ook als n Wol-
plate11 bekend. 2) Nog meer oostwaarts dan de Wolzak lag
eene groote zandplaat tusschen de Stinkaart ten westenhet
Slaak ten noordoosten en Sint Joosland ten oosten. De
na 1440 en 3° op het tegenwoordige Arnemuiden op den
Oosthoek na 1462.
... dit tweede Arnemuiden in en bij den
Mortiere niet lang weerstand kunnen bieden in den strijd om
het bestaan tegenover het opkomende en bloeiende Arnemuiden
in den Oosthoek. Het scheen even ongunstig
In 1792 werd door de Thesauriers van Middelburg aan de
Thesauriers van Arnemuiden 133 6 8 betaald voor het
maken en onderhouden van een voetbrug over de oude haven
of Arne, ingevolge het daarvan ... Omtrent dit contract vindt men in het Oud-Archief te
Arnemuiden het volgende ,,Weth en Raad, gehouden den
28 Augustus 1792 2
hurgemeesters en schepenen van Middelburg met eenige schippers
van heuden en andere vaartuigen, piloten en zeevarend volk op
Arnemuiden is besproken en beraamd over de beste middelen om
de toenemende ... verzanding te voorkomen zoo van bet diep voor
Arnemuiden als van de haven van Middelburg tot het kasteel van
Rammekens", schijnt toen reeds de gedachte tot doordelving
van de Lemmerplaat nader overwogen te
ARNEMUIDEN.
... Arnemuiden, gelegen aan den mond van de Arne, was reeds
in het begin der 13e eeuw een bekende plaats. Het lag toen
aan de zuidzijde van de Arne. Dank zij haar goede Reede
kwamen vele schepen uit het
In 1479 had iets dergelijks plaats, want de rekening van
dat jaar houdt indat //B. S. R. kwartiermeesters en meer
anderen, tot diverse stonden gedeputeerd en geordonneerd
waren geweest te Arnemuiden ... ."
De kapel boven op het dorp en der stede dijk werd dus
toen afgebroken (afgelegd)en wanneer men nu in aanmer
king neemt, dat de kapel in nieuw Arnemuiden steeds aan
geduid werd als beneden den dijk (zie
Haven. In 1486 werden er te Arnemuiden verteringen
gemaakt, toen men liet leggen eener nieuwe haven beraamde.
... In 1483 gingen er naar Arnemuiden //om 't leenland te
visiteeren, dat Jan Woutersz. toe placht te hooren, omdat
de stede hare electie daaruit nemen wilde."
de vrouwe van Arnemuiden."
... Zij leert onsen met de meeste nauwkeurigheidhet tweede
Arnemuiden in Mortiere kennen. Men ziet er den molen in
quaestie 1) en de brouwerij in 1507 opgericht: het vischwater
met de sluis tusschen
De heerlijkheid Arnemuiden grensde ten noorden aan de
Arneten noord-oosten en oosten aan de Lemmelten zuiden
aan Welsinge en ten westen aan Mortiere.
... van lieverlede was verloren gegaan en de
plaatswaar eenmaal Oud-Arnemuiden stond weldra door een
nieuw gevormd kanaal, het zoogenaamde Arnemuidsche gat, zou
worden ingenomen. Dit laatste is nog als
Juni 1616 werd uit het stadsbestuur van
Arnemuiden eene commissie benoemd „om bij zijne Exc. te gaan
en met hem op alle de gemoveerde zwarigheden is 't mogelijk
en zoo ze best zullen kunnen, te ... van de stad Arnemuiden
aangezegd zijnde, dat hij tevreden was, dat de voorgenomen
delvinge dadelijk en volgens de uitgezette kaarten van bestedinge
zoude bij de hand genomen en geëffectueerd worden
Een vrij nauwkeurig beeld van den toestand van het kanaal
door de Lemmerplaat in 1617, zien wij uit het volgende door
de regeering van Arnemuiden tot de Staten van Zeeland gericht
schrijven: „Edel ... Mogende, enz. Bailliu, Burgemeesters, Schepenen
en Baden der stad Arnemuiden, in den voorgaanden zomer des
jaars zestiene van Uwe Ed. Mog. tot de doordelvinge van de
Lemmerplate verkregen hebbende alle de
Dit ontwerp zou derhalven in allen opzich
te verkieslijk bóven het eerste zijn zoo het
uitgewezen was dat de aanflikking van het
Sloe voor Arnemuiden tot tegen over de geul
der Zuidvliet aldaar niet ... Dit ontwerp beftaat in het graven eener
nieuwe Haven tüsfchen Vere en Arnemuiden.
plaatsbeschrijving van Arnemuiden bladz. 92.
De kerkeraad van Arnemuiden besloot den 25 Maart 1612 de
vrouw van Huart tot het II. Avondmaal toe te laten, hoewel
hij te Middelburg failliet gegaan was. (Akten Kerkeraad).
stonden er vele langs den dijk gebouwd en van het eilandje
met de zoutkeeten wordt reeds in 1530 melding gemaakt.
Volgens Kesteloo zouden er 31 te Arnemuiden bestaan
hebben, waarvan de laatste in ... beschouwde als een
aanwas van het ambacht de Havman. De heeren van Middel
burg lieten er evenwel de galg oprichten, die den 4 Juli 1601
door die van Arnemuiden in stilte werd afgebroken. Arne-
muiden werd
van Arnemuiden om hun schor pa
lende aan dat van Zijne Excellentie den prins aan hem over te
laten voor de helft beterkoop dan aan anderenmits Z. E. 't
selve binnen zijn voorgenomen dijkage begrijpe." 3 ... ) Heze koop
is doorgegaan want in 1618 heeft prins Maurits het schor
//Ten Halven Crijte'1 benevens het //Gors van Arnemuiden"
laten bedijken. Hit werk bestond in het leggen van een zee
dijk ter lengte van
een brief naar den rentmeester, op Westhove, gezonden,
omdat Pieteb Beantijn met anderen een Engelscli schip van
vóór Arnemuiden hadden weggehaald en te Yeere gebracht.
Dien nacht togen de ... hoofdlieden met de gemeene poorters
van Middelburg uit om dat schip terug te halen. Den 19
April gingen er van stadswege naar Arnemuiden om de per
sonen die het schip weggevoerd haddente halenof in ge
nade aan
Ambagt Nieuwerkerke (Herken) van lateren tijd is, en in
dien mond, met zijnen Oosthoek en verdere aanslikkingen
(daar het jegenwoordig Arnemuiden op gevonden wordt)
de Mortier en het Nieuwland ... , allengskens is opgewassen en
bedijkt, welke moerassen in de steenrode onder den naam
van Arnemuiden voorkomen in dier voege, dat het Vak, op
de kaart van Hattinga genoemd Nieuwerkerke, grootendeels
met Mortier
wilden loopen naar Arnemuiden, liepen zij uit de voorschreven
Sloe, door de Sloe of kreek, die ligt tussehen den Wolsack -
daar door de stad Middelburg omtrent 34 of 35 jaren geleden
eenen rijsberm ... Een llen Augustus 1633 compareerden voor schepenen van
Arnemuiden Jacob Cornelisse Cole, 42 jaren, en Lieven Jansen,
34 jaren, voorschreven Jacob Cornelissen Cole met zijn vader op
Sint
Ook deelt hij mede, dat in den strengen winter van 15431544
menig mensch met pijpen en trommelen van Arnemuiden over
het ijs liep tot aan Sint-Joosland, „dat men die Stille heet." 2)
In dien tijd had ... men te Arnemuiden het schuttersgilde van Sint-
Joris met schuttershof, benevens een Sint-Jorisherberg, Sint-
Jorisstraatje en Sint-Joriswaterpoort.
90e. Hebbende 't zelve diep geloopen uit het diep, komende
van Welsinge naar Arnemuiden,
... 93e. Komende zoo met een kromte langs de plate, genaamd
de Wolsack, tot in 't Slaeck voor Arnemuiden.
's-Heer-Arnoutskerke op 't zand van Arnemuiden en in Avesant.
... in 's-Arnskerke op 't zand van Arnemuiden op Duen-
zand en in Coninchem in Noord-Beveland.
door een inwoner van Arnemuiden
weggehaald.
lande te Arnemuiden in
tegenwoordigheid van een burgemeester en twee schepenen
... Paulws. In 1477 werden er naar Arnemuiden gezonden
//om aldaar te halen en binnen de stede te brengen al zulke
goederen besloten in diverse kofierendie van Arnemuiden
in bewaarder hand genomen hadden
Veerejeugdiger dan het vlak daaraan grenzende Zandijk
ofschoon, naar men meent, reeds in 10e eeuw bekend, heeft
op zijn eigenlijk terrein geen bergjes, en evenmin heeft dit
het stadje Arnemuiden; het ... is voor beide te begrijpen; Veere
was een veer op Kamperland, toen Zandijk reeds aanzienlijk
was, en Arnemuiden is eerst in laten tijd 1438 op de tegen
woordige plaats gebouwd; het oude Arnemuiden, aan
, maar uitsluitend door de overige inwoners van
Arnemuiden, de burgerij. Later is hierin verandering gekomen.
Wanneer deze Nieuwlandse of burgerdracht haar intree in
Arnemuiden heeft gedaan, is niet met ...
gen en ook bij haar de „vissersdracht" grotendeels plaats
maakte voor de „burgerdracht". De laatste jaren heeft door
velerlei oorzaken, al of niet verband houdend met de oorlog,
ook te Arnemuiden de
steden, doch ook tot Brabant toe, uit
gevent. Reeds in de 18e eeuw komt dit voor, en soms werd
de toelating verboden in verband met grieven, die men te
Middelburg tegen Arnemuiden had. Zo b.v. in Juli 1709 ... en
in Juli 1732 7). Merkwaardig, om meer dan een reden, is met
name het laatstgenoemde conflict. Als repressie tegen een
verbod van Arnemuiden om zout te werken in twee keten van
burgers van Middelburg
jaar ook sprake is van eene inlaag bezuiden Mortiere. Op
palmzondag 1446 brak de dijk bij Arnemuiden door. Het
was te Mortiere //bij den casteelewaar toen eene inlaag ge
maakt werd. In Januari ^447 ... Reguliere en aan de zijde
van de galg." Den 7 Mei van het volgende jaar had een
dijkval plaats te Mortiere. In 1453 (3 Maart) ging men van
stadswege naar Arnemuiden, om te raadplegen over het maken
van eene
de vaart naar Rammekens,
alle mogelijke middelen tot diephouding van het vaarwater bij
Arnemuiden aan te wenden, want in geval dit verlandde zou de
schuring van het water door het kanaal van Welzinge ... Raad
van Arnemuiden om eenig steengruis te mogen halen, om naast
het Goesche hoofd een doorgang te maken om met paarden eu
wagens gemaklijk in de stad te geraken „om te kerke en meulen
te commen." 3)
voltrekkinge van een zoo goeden werk, daaraan de conservatie
van de stad Arnemuiden met zijn gevolgen niet alleene en depen-
deert, maar ook voor de provincie van Zeeland en verscheiden
respecten ... zullen wezen, dit doende," enz.
Ondanks allerlei tegenspoed werd in 1617 het kanaal voltooid,
maar zeer spoedig begon ook weêr de opslibbing. Eeeds den 30
April 1619 werd door de regeering van Arnemuiden
ventre represente la ville et la gueulle
du sacq la place d Armude, laquelle du sacq coppee, la reste
seroit inutille et de nul fruytMaar ook de andere zijde
dezer twee-eenheid wordt genoemd te Arnemuiden ... De genoemde sententie bevestigde de opperhoogheid der
Arnestad, en slechts geringe bevoegdheid werd den bewoners
van Arnemuiden gelaten enkele bedrijven, vrnl. in verband
met de approviandeering der
, Sevilla en San Lucar, Delft en Delfts
haven, Amsterdam en Den Helder (korten tijd althans),
Rotterdam en de Maassteden, Middelburg en Arnemuiden
zijn, in vroeger en later tijd, van deze diversiteit de ... Voor de Arnestad was de aan de monding gelegen vesti
ging een mededingster, gevaarlijker nog dan Veere en later
Vlissingen, daar Arnemuiden den toegang naar Middelburg
volkomen beheerschte 2). Reeds
menigte schepen
er waren er toch wel over de tweehonderd van buitengewone
grootte en zeer vele, maar onaanzienlijker in de stad Arnemuiden.
Kooplieden uit Spanje en van Lissabon trof ik aan in de stad ... 2) Arnemuiden. Hier en eveneens eenige regels verder leest men in Brom's
Archivalia ltamniiwaarbij Brom aan den voet der bladzijde als verklaring zette
Rammekens. Reeds Kan had, geleid door de Waard
Walcheren en ten oosten en
zuiden door de eilanden Wolfaartsdijk, Zuid-Beveland en
Borsele. Ten oosten van den Stinckaert waren ook reeds
hooge slikken ontstaan, die zich tot voor Arnemuiden uit
strekten en ... gescheiden
ten westen van de Middelburgsche haven door het zgn.
Kanaal van Welsinge en van de Middelburgsche haven tot
bij Arnemuiden door het later meestal genoemde Arnemuid-
sche gat, terwijl van voor
De landmeter Corn klis van Hijlle of Hille kreeg £9:6:8
voor het meten en kaarteeren van het schor, liggende over
Arnemuiden, en voor het beramen der kosten van bedijking.
1657. Er werd 4 aan hem ... betaald voor het copieeren van
drie kaarten van //de schorren en aanwassen van den Nieuwer-
kerke-polderde vaart van Arnemuiden en het Slaek". 1664.
).
Gedurende eenigen tijd lagen er te Arnemuiden op kosten van
Middelburg 50 ruiters. Er waren IS serpentijnen gekocht om
op Arnemuiden te leggen, ook werd voor 100 lange pieken
£4:1: 21/g betaald."
... voorbijvoeren ende men beduchte dat daar
opslag gedaan soude hebben/'' Bovendien werden wachten
uitgezet van Veere tot Arnemuiden en van Rammekens naar
Vlissingen. 3) Het eigenaardig verhaal van deze gebeurtenis
prins
zelf in de groote galjoot van mijnheer van Be veren de haven
binnenkwam, waarbij langs den noorddijk de drie schutterijen
en veel andere personen van Arnemuiden hem vergezellenelk
met een brandende ... toorts in de hand tot aan de stadwaar hij
tusschen de twee .steigers van de Noorddampoort aan wal stapte.
Bie van Arnemuiden konden toen zeker 'niet vermoeden, dat
dezelfde prins Karel weinige jaren later
werken bij Arnemuiden en in die van 1625
nog 899 8 3 6.
... Het zuidwestelijk deel van die houwers tegen het haventje
van Arnemuiden werd weldra door opslibbing als houwer onbruik
baar en door de stad Middelburg in een poldertje herschapen
dat nu nog onder
Vervolgens kwam er nog eene inundatie voor op 5 November
1530 toen de dijk tusscken de oude haven van Middelburg en
Arnemuiden doorbrak //waeraf "t landeer 't beversclit was wel
drie weken bezouten ... was.11 Blijkens de stadsrekeningen van
Middelburg had de molen op den dijk te Arnemuiden tijdens
die inundatie vier weken stilgestaan.
In het Welzingsche kanaal en de vaart voorbij Arnemuiden
bleef nog eenige schuring bestaan door het water uit de sluis
van den Nieuw St. Jooslandpolder en de Welzingsche, Waai-
jenburgsche en ... te
voorkomen dat de vaart op Arnemuiden en de zaagmolens ge
heel te niet ging moesten dus afdoende maatregelen genomen
worden. In 1814 werd de verbetering van het Arnemuidsche
vaarwater door het rijk
Ongetwijfeld in het belang van liet vaarwater te Arnemuiden
als in verband met de vaart door de nieuwe Middelburgsche
haven van 1535die aireede dreigde zoowel binnen als buiten
de stad aan te ... //In den eersten so hebben de voors. personen begonnen te die
pen 't einde de nieuwe havenstrekkende naar d1 oude haven naar
d1 Arne en beoisten Arnemuiden tot Jonker Fransgadt, passe
rende in 't
Mortiere tot aan de Welsinge. Haar loop en diepte ten oosten
van Arnemuiden waren niet in of door liet Arnemuidsclie gat
(dat van lateren oorsprong en eerst ontstaan is gedurende en
vooral na den ... ondergang van Oud-Arnemuiden) maar verder
oostelijk door de sprank of kreek, nog zichtbaar in den Mid-
delburgschen polder. Daar zegt Dresselhuis stroomde
allereerst het eigenlijke diepwaardoor het
DE GRONDEN BEWESTEN ARNEMUIDEN.
... Aan de westzijde van Arnemuiden werd in den hoek, ge
vormd door den dijk van Walcheren en den wal van Arnemui
den ter plaatse, waar in A begin der 16e eeuw een scheepsdok
bestaan heeft, in 1661 het
Middelburg had reeds in 1451 getracht de heerlijkheid van
Arnemuiden te koopen waartoe de baljuw den 28 Mei naar
Bergen in Henegouwen werd afgevaardigdom met Anceau
van Trasegnies te spreken //van ... Arnemuiden een Regulierenkloo
ster binnen de parochie en heerlijkheid van Arnemuiden te
stichtenwaartoe hij de cure der kerk afstaatterwijl Pilips
van Bourgondië den 14 October 1438 daarin consenteert en liet
Den 17 October 1439 waren de heeren van Veere en de
Wet vergaderd, om een scbor door te doen delven tusschen de
stad en Arnemuiden.
... Den 8 Januari 1441 kwam de beer van Veere bier op bet
stadhuis spreken over den toestand van den oostzeedijk tus
schen Veere en Arnemuiden //want bij te veel steden te broken
wasen in gezegd jaar