De oude kruiskerk
van Arnemuiden (If
... de kruiskerk, waarvan ze de bouw in
november 1564 hebben aangenomen.
Of de kruiskerk ook geleden heeft van
de grote brand in Arnemuiden in de
nacht van 6 juni 1566 is mij niet bekend.
Ook bij de
van Arnemuiden (1505-1857) I
... De in 1857 afgebroken kruiskerk van
Arnemuiden nam een zeer centrale
plaats in. Hoog en indrukwekkend stak
het kerkgebouw boven het stadje uit. Het
vormde als het ware het centrum in het
dagelijks
De kruiskerk te Arnemuiden, gezien vanuit het oosten. (ZA, Zeel. Illustr., nr. 44)
... Arnemuiden (gemeente Middelburg),
toren bij de N.H. kerk1
Het huidige Arnemuiden herinnert in
weinig opzichten meer aan de bloei
periode van de plaats, de vijftiende en
zestiende eeuw, toen de handel
de kruiskerk de her
vormde eredienst werd gehouden. In
1574 vroegen de Arnemuidse hervor-
mingsgezinden de Middelburgse kerken
raad om de pastoor van Arnemuiden,
Johannis Back, te bevestigen tot predi ... De Markt met put en kerk te Arnemuiden. (Foto ZA, ZG, Zl. II, 41)
Uiteindelijk komt de steen zonder wapen
dragers in Arnemuiden, met het verzoek
aan de Werkgroep Historisch Onderzoek
Arnemuiden hier 'iets mee te doen' in Kle
verskerke. (Kleverskerke vormde van
1857 ... tot eind 1996 met Arnemuiden de
gemeente Arnemuiden; sinds 1997 met
Arnemuiden, Nieuw- en St. Joosland,
Middelburg en St. Laurens de gemeente
Middelburg.)
Midden in Arnemuiden, dichtbij of zelfs
in de kruiskerk, stond eertijds een teer
stoof. Deze diende voor de lijnbaanhou
ders. Er waren toen wel vijf lijnbanen in
Arnemuiden. Het bouwen van schepen
op ... of pek gemaakt voor het drogen en
teren van de kabels en touwen. In 1531
kregen de inwoners van Arnemuiden van
keizer Karei de Vijfde vergunning voor
het oprichten van deze teerstoof. De op
brengsten
bijdrage van de gemeente vastgesteld op
een vierde van de kosten. Dit betekende
erkenning van het nut van de toren voor
publieke doeleinden.2
Bij wet van 13 juni 1857 werden de
gemeenten Arnemuiden ... en Kleverskerke
samengevoegd tot de nieuwe gemeente
Arnemuiden. De in 1853 vastgelegde af
spraak over de bijdrage in de onderhouds
kosten van de toren werd gecontinueerd.3
Bouwvalligheid van het
Het middeleeuwse kerkgebouw, afgebroken in 1857, overheerste het silhouet van Arnemuiden. (Foto ZA. ZG, Zl, II, 28)
... De ligging van de kruiskerk is exact af te
leiden van de eerste kadastrale kaart
van Arnemuiden van 1804. De voorgevel
aan de Marktzijde lag op dezelfde plaats
als de voorgevel van de huidige kerk en
Groot is de blijdschap in Arnemuiden als
niet alleen op 11 oktober 1857 dominee
J. van der Meulen intrede doet in de her
vormde gemeente, maar ook als op 31
maart 1858 burgemeester Baars de eer
ste ... De in 1858 gebouwde kerk van Arnemuiden.
In Arnemuiden had men moeite met
het letterlijk naleven van hetgeen 111 het
laatste lid van het additionele artikel 6 bij
de Staatsregeling 1798 was bepaald. Er
werd een overeenkomst gesloten tussen ... De toren van Arnemuiden.
het stadhuis gezet en is
daar van 's morgens acht uur tot 's
avonds zeven uur te bezichtigen. Inwo
ners van Arnemuiden bewaken 's nachts
de prijzen van de loterij op het stadhuis.
Maar omdat het nogal ... gaat door Arnemuiden dat de
toren overhelt en wel een voet uit het
lood staat. De zuidwester pilaar is aan
Afbeelding van de grafzerk van Godefridus Zurbach,
de tweede predikant van Arnemuiden, in de kerk.
Achttiende-eeuwse tekening. (ZA, ZG, Zl, II, 50)
... Het gedenkteken opgericht door Dirk van Deelen,
van 1642 tot 1671 burgemeester van Arnemuiden,
in de kerk. Achttiende-eeuwse tekening. (ZA, ZG, Zl,
II, 53)
1795 wordt onder klokgelui het volk van
Arnemuiden in de kerk geroepen. De
(afgezette) predikant dr. A. Hoffman
houdt daar een brallende redevoering
over 'Vrijheid, Gelijkheid en Broeder
schap en ... over de oppermacht van het
volk', 's Middags kiest het 'vrije volk' van
Arnemuiden een nieuw stadsbestuur in
de kruiskerk en dezelfde middag danst
men om de vrijheidsboom, die op de
Markt is geplaatst
luisteren, al monke
lend, de Smerdiekse klokkendieven".
Mogelijk is dit verhaal ontstaan naar aan
leiding van het copiëren van het klokken
spel in Arnemuiden en het in het midden
van de 19de eeuw verwijderen ... als de beiaard te Arnemuiden vals klonk.
Vermoedelijk heeft men de klok horen lui
den. maar wist men niet waar de klepel
hing.
stads- als van
dorpskerken: bij de Sint Maartens- of
Westmonsterkerk in Middelburg in
1508, in Sint Anna ter Muiden in 1553,
in Tholen in 1559 en in Arnemuiden in
het .midden van de eeuw/''1 Verschillende ... kon het instrument ophangen aan een
der zijkanten van de triomfboog of plaat
sen op het doksaal. In Arnemuiden hing
het orgel aan de linkerzijde van de koor-
boog, in Veere vermoedelijk in een der
betrokken. Adam Jansz.,
ouderling en Mels Andriesz., diaken
namen samen met andere vooraanstaande
Middelburgse hervormden deel aan deze
actie. In Arnemuiden werden de vernie
lingen niet door de Middelburgers ... bal
juw in Arnemuiden, die ze op zijn beurt
weggenomen had van de kerkmeesters.
De vernielingen in de kerken van
Koudekerke, Biggekerke, Zoutelande,
Oud-Vlissingen en West-Souburg moeten
waarschijnlijk
-
meesterschap en het collecteurschap
van de nieuwe impost van de turf te
Arnemuiden. Zij legde op 7 augustus
1574 de poorterseed af.
Rijksmuseum te Amsterdam. In
1969/"70 worden de klokken van het carillon,
op twee na die naar het beiaardmuseum te
Asten gaan, door het Rijksmuseum in bruikleen
gegeven aan de gemeente Arnemuiden en
weer in de ... De klok van 1518 is, met twee jaar onderbre
king tijdens de Tweede Wereldoorlog, steeds in
de toren blijven hangen. In 1944 is de klok van
1563, die ook in de toren van Arnemuiden was
blijven hangen
Zeeland identifice
ren: 74 in Middelburg, 21 in Vlissingen
en acht in Arnemuiden, naast enkelen op
het platteland. De Middelburgse beelden
stormers hoorden vrijwel allen tot het am
bachtsmilieu ...
medestanders vond die vanuit andere
inspiratie - bijvoorbeeld betaling - deel
namen. Ook bij de breking in Vlissingen
en Arnemuiden waren vrijwel uitsluitend
ambachtslieden betrokken en vormden de
geëngageerde
men dat die zouden willen bijspringen
zoals een paar jaar eerder ook in
Arnemuiden was gebeurd.
Vismarktkerk te Middelburg) en de kerk
van Nieuwland (Middelburgse polder) (1650,
12:1het stadhuis te Arnemuiden (1660,
13); het stadhuis te Domburg (1672, 13);
de kerk te Westkapelle (1672, 12) en een
raam
Vóór dag en dauw van start gegaan,
passeerden we al gauw de oude
smalstad Arnemuiden, vernamen over
de vroeger zo slechte afwatering van
het Komgebied en over de op smalle
kreekruggen gelegen oude
Middelburg, Veere of
Arnemuiden per toerbeurt zal voorgaan. De
eerste predikatie vond plaats op 18 april
1610, terwijl de eerste kerkeraad werd
gevormd op 13 juni 1610. Als kerk werd
een woonhuis gelegen op 's
Brugge zo'n Madonna-schilderijtje
gekocht of gekregen heeft, dat hij, weer
thuis, aan de kerk van Vrouwepolder heeft
geschonken. Arnemuiden en Middelburg
bemiddelden toen het handelsverkeer met
Frankrijk
en Arnemuiden. Met ook nog het bezit
van Veere en Brouwershaven had hij
een bijna onaantastbare positie verwor
ven in het maritiem-economische en
politieke leven van de Bourgondische
Nederlanden
, Arnemuiden,
Capelle en Maelstede. Het achtste
schild wordt aangeduid als „een
keper" (twee schuin opstaande
bepaalde Gillis van Arnemuiden dat na
zijn dood ten eeuwigen dage "op ons
vrouwe huuskiin" op zaterdag en op
Onze-Vrouwe-avond een gezongen mis
moest worden gehouden met behulp van
de
2. Arnemuiden, Hervormde kerk
(PKN)
... Arnemuiden, het
tiengebodenbord
links van het orgel.
(Foto C.L. van Dijke.)
ingehouden. Eerst bediend door
predikanten uit Middelburg en Arnemuiden,
deed daar op 25 augustus 1652 Johannes
Miggrode als eerste predikant zijn intree. In
dat kerkje waren gebrandschilderde ramen
1452 een klooster in Vrouwepolder
bewoonden, aan hen door Hendrik II van
Borssele aangeboden, toen ze door zgn.
grondvallen uit hun oorspronkelijke
behuizing, het Huis Mortier in Arnemuiden,
verdreven
De oude kruiskerk van Arnemuiden II (ill. Z.A., Z.G.,
Z.l.)
van burge
meester Magiel de la Palma.10Hij stamt
af van gevluchte Portugese joden, die
zich via Arnemuiden in Middelburg ves
tigden. Zijn grootvader was diverse keren
burgemeester van Middelburg
De oude Kruiskerk van Arnemuiden (1505-1857), I
(ill. Zeeuws Archief, ZG, Zl)
.
Toen in het jaar 1704 door het echtpaar
Winkelaer-Cortel aan de kerk in
Arnemuiden twee zilveren
Avondmaalsschotels en twee bekers
werden geschonken werd dit geschenk
met enige reserve aanvaard. Omdat
Voor de verleende medewerking en de verstrekte inlich
tingen zijn wij dank verschuldigd aan A.H. Cornelisse,
ds. A.H. Groen, L. Jacobusse en J.J. Koeman, allen te
Waarde, C.J. Klap te Arnemuiden
modernistische dorpskerk van Anna
Jacobapolder van Steen en Tuinhof en de
kerk van Gereformeerde Gemeenten in
Nederland te Arnemuiden. Deze status
biedt geen garantie voor behoud, maar
kan in ieder geval voorkomen
Op 4 oktober 1614 werd het maken van
het uur- en speelwerk aangenomen door
Pieter Hendericksen te Bergen op Zoom.
Hij kreeg anderhalf jaar de tijd en moest
zijn werk konform het werk te Arnemuiden
Arnemuiden. In deze gesprekken wordt
duidelijk dat de complexe werkelijkheid
van vijf- tot zevenhonderd jaar geleden
niet dicht genoeg te benaderen is.
komst met Arnemuiden; men heeft zich
niet gehouden aan de gangbare verdeling
van de geboden over de twee velden van
het bord. Ook hier loopt de tekst van
het vierde gebod over van het eerste naar
het