Tenslotte nog één probleem. Wanneer in de 10e eeuw de oude kerk van Middel
burg de parochiekerk van heel Walcheren is, dus in mijn ogen ook van het noord
westelijke kustgebied, dan blijft wel de vraag of er voordien in de 8e en de 9e
eeuw niet een kerk in de kustplaats Walcheren heeft gestaan. Het antwoord is
simpel: het kan haast niet anders, maar we weten het niet. Zo ja, dan zal het wel
een koninklijke eigenkerk zijn geweest bij het oude centrum van het koninklijk
domein, welke, materieel gezien, zal zijn verwoest, overstroomd en verlaten, en
in institutionele zin is vervangen door de kerk in Middelburg.
Samenvatting
Vat ik nu samen wat het onderzoek heeft opgeleverd. In de 8e eeuw ligt het
zwaartepunt van de bewoning in het noorden van het eiland, met aldaar de kern
van het koninklijk domein Walcheren, en direct daarbij de waarschijnlijk gelijk
namige handelsnederzetting, die al sedert de 6e eeuw bestaat en waar in de 8e
eeuw misschien ook een kerk is gesticht waarvan wij echter niets weten. Verder
landinwaarts vindt men in die tijd uitgestrekte schapenweiden van onder andere
de abdijen van Echtemach en SintBaafs; mogelijk is daar ook sprake geweest
van zoutwinning.
Vervolgens worden, op zijn vroegst in 837, maar vermoedelijk in het derde
kwart van de 9e eeuw, in een tijd van dreiging van de kant van de Noormannen,
de vlucht- en verdedigingsburgen aangelegd van Domburg, Middelburg en Sou
burg. Nadien lijkt de bewoning binnen de burgen van Middelburg en Souburg
vanaf de late 9e eeuw te wijzen op enige toename van de bevolking in het bin
nenland. Anderzijds verdwijnt aan de kust de handelsnederzetting Walcheren en
loopt de bewoning er mogelijk terug. In nauwe samenhang daarmee ontwikkelt
zich de portus Middelburg tot de voornaamste havenplaats van het eiland en de
centrale nederzetting van het koningsgoed Walcheren. De stichting in de loop
van de 10e eeuw van de Sint-Maartenskerk maakt Middelburg bovendien tot het
kerkelijk centrum van heel Zeeland Bewestenschelde.
Dan, mogelijk ca. 1000, en in ieder geval voor het midden van de 1 le eeuw, in
een tijd van toename van de bevolking op het eiland, worden dochterkerken van
de Middelburgse Sint-Maarten gesticht te Westkapelle, Oostkapelle en Souburg,
zo goed als zeker verbonden met domaniale beheerscentra. In het geval van
Oost- en Westkapelle gaat het daarbij om grafelijk domein, oorspronkelijk waar
schijnlijk koningsgoed.
Tenslotte volgt in de late lie of vroege 12e eeuw de splitsing van de Middel
burgse Sint-Maartenskerk in Westmonster en Noordmonster, beide in Middel
burg: iets dat andermaal de centrale positie onderstreept van de portus Middel
burg binnen de deels Walcherse, deels Bevelandse Sint-Maartensparochie.
ken van Kats, Welle, Kortgene, Noordwelle, Kampen en Zoelekerke. Waarschijnlijk heeft de abdij
van Middelburg zich intensief, al dan niet samen met de ambachtsheren, met de stichting van deze
kerken bemoeid. Vgl. o.c., dl. 2, nrs. 569, 714; dl. 3, nr. 1558. Het lijkt mij in deze gevallen niet di
rect noodzakelijk te denken aan 'penetratie door de Middelburgse abdij in kerken die oorspronkelijk
van het kapittel van Sint Pieter zouden zijn geweest. Vgl. Dekker, Zuid-Beveland, 336-337.
149
