qua opbouw en afwerking, zal daarom waarschijnlijk ook rond het midden van
de 14e eeuw zijn gebouwd. Aangezien de kerk van Baarland de moederkerk was
van het gelijknamige - voormalig - eiland, is het goed mogelijk dat de torens van
Ellewoutsdijk (afb. 19) en Bakendorp (afb. Ie) navolgingen daarvan zijn ge
weest. Beide torens zijn echter afgebroken, dus verder dan een vermoedelijke da
tering zullen we wel nooit komen. Voor Ellewoutsdijk moet opgemerkt worden
dat op grond van het feit dat portaal en venster in de Westgevel van de toren in
één grote nis waren gevat, een bouwtijd van na 1400 waarschijnlijk is. Dit ver
schijnsel wordt namelijk op het eiland verder alleen aangetroffen bij torens uit
die periode.
De toren van Schore, die qua vormgeving verwant was aan die te Yerseke en
Baarsdoip werd vermoedelijk in de 14e eeuw gebouwd. De toren was namelijk
zeer sober van vormgeving; in de 15e eeuw zou men waarschijnlijk toch wel
enige natuurstenen details hebben aangebracht. Het steenformaat was groot, hoe
wel onbekend is hoe groot precies. Evenals bij de toren in Schore zijn bij de to
rens in Ovezande en 's-Gravenpolder het forse steenformaat en de grote sober
heid de belangrijkste redenen deze torens in de 14e eeuw te dateren.
De torens van het tweede type zijn wat later gebouwd dan die van de hierbo
ven besproken groep. Het oudste voorbeeld is te vinden in 's-Heer Abtskerke en
wordt door L.J. Abelmann, die helaas geen argumenten daarvoor geeft, rond
1330 gedateerd"'. Er is echter een aantal redenen om de bouw van deze toren een
stuk later te plaatsen. Ten eerste is er de overeenkomst tussen de toren van 's-
Heer Abtskerke en die van Heinkenszand, zoals die op een 18e-eeuwse prent is
te zien (afb. 5). Bij beide valt het grote aantal geledingen op. Heinkenszand ligt
echter in een polder die pas in de tweede helft van de 14e eeuw is drooggelegd.
De parochie is pas tegen 1456 gesticht17. De kerktoren in Heinkenszand, eventu
eel behorend tot een kapel, kan daarom niet lang voor 1400 zijn gebouwd. Een
tweede argument, dat aansluit op het eerste, wordt gevormd door de decoratie
van het westportaal en de torenhal. Het portaal heeft een profiel, bestaande uit
een opeenvolging van respectievelijk een klein, een groot en een klein concaaf
(afb. 8), dat in het begin van de 15e eeuw ook in het koor te Wemeldinge werd
toegepast. De wanddecoratie in de torenhal (afb. 6) laat zich eveneens het beste
vergelijken met de versiering van het koor te Wemeldinge (afb. 7)18. Venster-
traceringen uit de tweede helft van de 15e eeuw zijn geheel anders van vormge
ving, zoals onder andere is te zien in het schip in Kapelle. Een datering rond
1400 lijkt dan ook het meest waarschijnlijk voor de toren van 's-Heer Abtskerke.
De overige torens van de groep lijken op het voorbeeld van 's-Heer Abtskerke
te zijn gebaseerd. Hoe later ze werden gebouwd, hoe ranker de verhoudingen.
Het aantal geledingen neemt af, hoewel de hoogte van de torens toeneemt. Ook
de blindnissen worden slanker en kleiner in aantal. Op basis hiervan is het moge
lijk de toren van Nisse in het begin van de 15e eeuw te dateren. Het gebruik van
witte zandsteen in de boog boven het westraam" en de kraagsteentjes onder de
ribben van het portaalgewelf maken het aannemelijk dat de toren van 's-Heer
Arendskerke rond het midden van de 15e eeuw is gebouwd.
16. Abelmann, De middeleeuwse dorpskerken, 20.
17. Dekker, Zuid-Beveland, 357, noot 165.
18. Hermans en Kamphuis, De Nederlandse Hervormde Kerk 24-25.
19. De tracering van het westraam is een 20e-eeuwse reconstructie.
168
