zelf een stenen woning van enig allure te doen verrijzen, laat staan dat ze indivi
dueel in staat waren zo'n kostbaar project als een kerktoren te bekostigen. In de
dorpen waar een adellijke familie woonde die wel in staat was een stenen kasteel
te bouwen, blijkt vaak een relatief bescheiden kerktoren te staan. Zo was de fa
milie Van Kruiningen in 1331 de grootste bezitter van ambachten op het eiland30.
De toren in Kruiningen is echter van relatief bescheiden afmetingen. Gezien de
grote rijkdom en de politieke rol die de heren van Kruiningen vervulden, zou
men een grotere toren verwachten. Hetzelfde geldt min of meer voor Baarland,
waar de Van Renesses aan de macht waren. Het 'stamdorp' van de heren van
Borsele, die in de 13e en 14e eeuw een belangrijke rol in de plaatselijke en zelfs
in de internationale politiek speelden, is helaas verwoest en van de kerk zijn geen
gegevens bekend. Het is echter aan te nemen dat ze een belangrijke rol hebben
gespeeld bij de bouw van de kerk in Nisse31.
De versnippering van macht en rijkdom binnen een ambacht over een groot
aantal ambachtsheren dwong tot samenwerking. Eensgezindheid binnen de pa
rochie was noodzakelijk omdat men gemeenschappelijke belangen had zoals de
waterhuishouding en de politieke en juridische onafhankelijkheid. Aangezien de
parochie samenviel met de bestuurlijke eenheid was waarschijnlijk de parochie
toren het meest geschikte bouwsel om macht en aanzien aanschouwelijk te ma
ken, vooral daar waar de adel niet rijk genoeg was om zelf een representatief
kasteel te bouwen. De parochiekerk was in zekere zin neutraal terrein, zodat de
onderlinge naijver van de edellieden binnen de parochie werd vermeden. De on
derlinge concurrentie tussen de edellieden werd zo verheven tot op 'interparochi-
aal niveau'.
De grote diversiteit aan torens kan het gevolg zijn van de functie als machtssym
bool. Het blijkt dat de ambachtsheren meestal keken naar de torens die niet al te
lang geleden bij de buren waren gebouwd33. Deze werd dan min of meer nage
bouwd, maar zo mogelijk wel iets groter of iets mooier. Zo stond de toren van 's-
Heer Abtskerke model voor de torens van Nisse en 's-Heer Arendskerke. Daar
naast was er invloed van contemporaine veranderingen op architectuurgebied in
belangrijke cultuurcentra als Vlaanderen en Brabant. Daardoor is enerzijds een
sterke traditie in de Zeeuwse torens te bespeuren en komen er anderzijds zomaar
torentypen 'uit de lucht vallen'.
Naast de functie van statussymbool hebben de torens ook praktisch nut gehad.
Zo hebben alle torens wel een klokkestoel, hoewel momenteel moeilijk te bepa
len valt in hoeverre die nog middeleeuws is. Dat sommige torens ook als gevan
genis hebben gediend wordt duidelijk uit het nog steeds aanwezige cachot in
Nisse. Aangezien in veel dorpen de kerktoren het enige sterke stenen overheids
gebouw is geweest, is de keuze om er een cel in te bouwen zeer voor de hand lig-
30. Dekker, Zuid-Beveland, 484-485.
31. Het gewelf en de ramen van het 15e-eeuwse koor in Nisse zijn versierd met het wapenschild
van de familie en in de zuidelijke dwarskapel is hun grafkelder ingericht.
32. Een verschijnsel dat bij middeleeuwse kerkbouw vaker voorkwam, getuige de opdracht voor de
toren in Hulst waarbij wordt vermeld: 'also goed als eenich toren in Vlaenderen staet, sonderlinghe
toegeseit den tor van Dixmude. den tor van Deinze ofte van Beveren': Maere, 'De Onze-Lieve-Vrou-
wekerk', 4.
174
