Afh. 17. Borsele-Baarland-Slotstraat en Borsele-OudelandeRespectievelijk tinnen
pelgrimsinsigne van Maria uit Aken en een fragment van een tinnen pelgrimsinsigne
uit Kranenburg. Linker 1:2, rechter ware grootte.
gevoegd cirkelvormig spiegelhoudertje komt voor op een klok die in 1370 is ge
goten28. In zijn algemeenheid kan nog worden opgemerkt dat onder de tot nu toe
bekende (spiegel )insignes die uit Aken de meeste varianten kennen. Een van
deze varianten beeldt bijvoorbeeld geen engelen af die de mandorla ondersteu
nen. maar Maria en Johannes. Weer andere tonen onderin de kroning van Maria
tot hemelse koningin29 of beelden boven de rok, op de plaats waar later het spie
geltje verschijnt, het Ware Gelaat van Christus, de Vera Ikon, af".
Nog weer andere tonen de tunica helemaal bovenin onder een torenbekro
ning11. Ook de bovenbouw toont vele varianten, waaronder in plaats van de
mandorla gestileerde kerktorens en de brug waarop (vanaf 1414) de relieken
werden getoond.
Borsele - Oudelande (afb. 17)
De familie De Jongh uit Meliskerke meldde de vondst van twee pelgrimsinsignes
op een stort afkomstig van rioleringswerkzaamheden in de dorpskom van Oude
lande. Naast een fragment van een pelgrimsteken van Leonardus uit Dudzele, is
met de geslaagde determinatie van het tweede insignefragment wederom een
nieuw reisdoel van Zeeuwse pelgrims gedocumenteerd. Het betreft namelijk de
onderste helft van een insigne van Kranenburg. Er zijn twee scenes uit het be
treffende wonderverhaal afgebeeld. Links een herder die een hostie in een boom
verstopt, rechts de bij het kappen van de boom de vondst van de in een crucifix
veranderde hostie. Aan de bovenzijde ontbreekt het kerkgebouw met de afbeel
ding waarop de priester de hostie aan de herder geeft. In het dichtbij Kevelaar
gelegen bedevaartsoord Kranenburg werd om bovengenoemd wonder een heilig
kruis vereerd. Van dit pelgrimsteken zijn vergelijkbare exemplaren gevonden in
onder andere Amsterdam en Groningen. Een variant uit Dordrecht maakt het ons
wel heel gemakkelijk met de tekst: DYT IS DATTEIKEN VAN KRANENBORCH.
28. Koster, 'Gutenbergs Aachenspiegel-Untemehmen', 37, Abb. 10a.
29. Van Heeringen, Koldeweij en Gaalman, 'Heiligen', 66.
30. Koster, 'Middeleeuwse pelgrimstekens', VIII-3 (insigne gevonden te Sluis); Reinders,
'Een vijftiende-eeuws pelgrimsteken'.
31. Van Heeringen, 'Archeologische kroniek 1988', (inventarisatie pelgrimsinsignes) 142-149,
afb. 2, nr. 6.
203