ZEEUWSE PREDIKANTEN
87
Gods vloek liggen. Zijn goddelijke straf-op-de-zonde-ethiek lege Udemans op alle
naties zonder onderscheid. Blijkens het lot van Israël ontkomt geen heiden- of
christenvolk aan Gods toorn, dus moeten de rijke christenen oppassen voor hun
ondergang, want God gaf ook Israël aan fysieke slavernij over. Slavernij ziet hij als
een bestaand verschijnsel dat zonder onderscheid elk volk bedreigt en door de
zonde niet valt weg te redeneren.36
De bevindelijke Gargon legde zich later in 1713 in veel positiever bewoordingen
neer bij verschillen tussen mensen en volken, bij de sociale status quo van rangen
en standen, rijkdom en armoedeverdeling. Over vluchten sprak hij niet. Gargon
somt in 1713 geen catalogus van 'grouzame' zonden op, al fulmineert hij tegen de
geldzucht van kooplieden, zonder concrete voorbeelden te noemen. Wel valt tus
sen de regels doorzijn afschuw van op geld beluste en met bloed besmeurde koop
liedenhanden uit zijn catechismusverklaring al te lezen. Dit misschien vanwege
zijn Coccejaanse inslag.37 Van deze bevindelijke predikheer kon in ieder geval geen
reformatorisch actieprogram worden verwacht.
Tot een politiek-sociaal actieprogram kwam echter ook Udemans niet, hoezeer hij
met zijn pen de morele meningsvorming met betrekking tot de acceptatie van sla
vernij en slavenhandel ook in een neerwaartse spiraal trachtte te duwen, en wel
zodanig dat vrijheid, liefst ook geestelijke vrijheid, door zoveel mogelijk mensen
zou worden gedeeld onder invloed van het christelijke geloof. De vroegere mos
limsamenleving van rond 750 zag hij in dit opzicht model staan: daar werden
geloofsgenoten per definitie vrijgelaten. Zijn stelregel werd daarom: zodra iemand
christen werd, moest vrijlating volgen. Want vrijheid in Christus vormde voor
hem het summum van geluk. Dit behoorde zoveel mogelijk gepaard te gaan met
fysieke vrijheid. Deze beide: fysieke en geestelijke vrijheid werden later door
Capitein ontkoppeld. Ook werden er tussen 1664 en 1706 in New York en New
Jersey 'declarations' uitgegeven die het mogelijk maakten dat christenen werden
gehouden als slaven. En in 1727 verklaarde de bisschop van Londen dat bekering
tot het christelijke geloof voortaan niet meer met zich meebracht een "Alteration
in Civil Property' omdat 'Freedom which Christianity gives is a Freedom from the
bondage of Sin and Satan'; het kon geen statusverandering meebrengen as to their
outward condition, (slaves) remained as before after baptism'.38 We gaan hier voor
bij aan de relatie van Udemans met het puritanisme, maar gesteld kan worden dat
een ontkoppeling van geestelijke en fysieke vrijheid in anglicaanse kring werd
bepleit en aan Udemans vreemd was, eerder tegengesteld aan zijn intentie.39
Protest
Verbaal protest vloeide uit de pen van de Vlissingse dominee De Raad. Ook hij
schreef voor mensen buiten de academie. Op grond van zijn wereldse tweedeling
hekelde hij christenen die slaven aan rooms-katholieken verkochten. Het stond
gelijk aan uitlevering aan het rijk van de antichrist. Het ging hem om zowel vij
andige sentimenten als het heil van Africano's of de evangelieverbreiding. Zo ble
ven zijn toehoorders waarschijnlijk aan te spreken: wie was er immers ook na 1648
niet antipaaps? Op die manier kon hij deze handel van Vlissingers treffen. In zijn
argumenten Hinken de bezwaren van zijn tegenstanders door. Maar langs een anti-
