96
ZEEUWSE PREDIKANTEN
Noten
1 M.R. Wielema, Ketters en verlichten, z.p. 1999 en F.G.M. Broeyer en E.G.E. van der
Wall, Een richtingen strijd in de gereformeerde Kerk. Voetianen en coccejanen 1650-1750,
Zoetermeer 1994.
2 K. Ratelband, Nederlanders in West-Afrika 1600-1650, Zutphen 2000, 91; id., De
Westaftikaansche reizen van Piet Heyn (serie Linschotenvereeniging), s-Gravenhage
1959, LV, noot 2.
3 EL. Schalkwijk, The Reformed Chtirch in Dutch Brazil (1630-1654), Zoetermeer 1998,
11 vgl. noot 86; zie mijn 'Johannes de Mey over slavenhandel en slavernij', in:
Documentatieblad voor de geschiedenis van de Nederlandse Zending en Overzeese Kerken
10 (2003) 1, 33 (voortaan DZOK)\ zie ook daar voor de door ons gebruikte literatuur.
L.R. Priester, De Nederlandse houding ten aanzien van de slavenhandel en slavernij 1596-
1863. Het gedrag van de slavenhandelaren van de Commercie Compagnie Middelburg in
de 18c eeuw, Middelburg 1987, gaat nog volledig aan Dapper en De Mey voorbij. In
2001 vroeg H.J. Zuidervaart, 'Het natuurbeeld van Johannes de Mey (1617-1678),
hoogleraar filosofie aan de Illustere school te Middelburg', 18, Archief: Mededelingen
van het Koninklijk Zeeuivsch Genootschap der Wetenschappen (20011 -40, summier aan
dacht voor De Mey's bijdrage aan het slavernijdebat.
4 Volgens A. Th. van Deursen, De last van veel geluk. De geschiedenis van Nederland 1555-
1702, Amsterdam 2004, 250, werd het eeuwenoude instituut in de zeventiende eeuw
een moreel probleem door de transatlantische slavenhandel en de plantageslavernij.
5 Vgl. H. Giliomee, The Afrikaners. Biography of a People, Tafelberg 2003, 43.
6 David Nii Anum Kpobi, Mission in Chains. The life, theology and ministry of the ex-slave
Jacobus E.J. Capitein (1717-1747) ivith a translation of his major publications
Zoetermeer 1993.
7 A.N. Paasman, Reinhardt: Nederlandse Literatuur en Slavernij ten tijde van de Verlichting,
Leiden 1984, 98-103. J.W. Buisman, Tussen Vroomheid en Verlichting. Een cultuurhisto
risch en sociologisch onderzoek naar enkele aspecten van de Verlichting in Nederland 1755-
1810), dl. II, Zwolle 1992, 307-342.
8 Hans Jansen, God heeft gezegd. Terreur, tolerantie en de onvoltooide modernisering van de
islam, Amsterdam 2003, 98v.
9 Gert Oostindie, Het paradijs overzee. De 'Nederlandse Caraïbiën en Nederland,
Amsterdam 1998, 30-32.
10 G. Groenhuis, 'De zonen van Cham. Gereformeerde predikanten over de slavernij: Van
Udemans Coopmansschip (1640) tot Capiteins Godgeleerd Onderzoekschrift (1742)',
Kleio. Tijdschrift van de Vereniging van docenten in Geschiedenis en Staatsinrichting in
Nederland (V.G.N) 21 (1980) 7, 221-225; vgl. id. De predikanten: de sociale positie van
de gereformeerde predikanten in de Republiek der Verenigde Nederlanden voor 1700,
Groningen 1977, 37.
11 G.J. Schutte, 'Bij het schemerlicht van hun tijd. Zeventiende-eeuwse gereformeerden
en de slavenhandel', in: M. Bruggenman (e.a.), Mensen van de Nieuive Tijd. Een liber
amicorum voor A.Th. van Deursen, Amsterdam 1996, 193-217. Naderhand verschenen
in: G.J. Schutte, Het Calvinistisch Nederland. Mythe en werkelijkheid, Hilversum 2000,
27-44.
12 P.C. Emmer, De Nederlandse slavenhandel 1500-1850, Amsterdam uitgebreide druk
2003, 36v.
13 J.M. van der Linde, Surinaamse suikerheren en hun kerk. Plantagekolonie en handelskerk
ten tijde van Johannes Basse/iers, predikant en planter in Suriname, Wageningen 1966, 84.
14 J.Ph. De Monté Ver Loren, Hoofdlijnen ontwikkeling der rechterlijke organisatie in de
