138
BEZIT VAN HEERLIJKHEDEN
de heerlijkheden van de stad te verkopen. Bij deze verkoop was meer dan de helft
van de heerlijkheden op Walcheren betrokken, al waren de Middelburgse belan
gen niet in alle heerlijkheden even groot.
In tegenstelling tot Middelburg hield Vlissingen wel vast aan zijn eigendommen
op het platteland. De tweede Walcherse stad bezat een minderheidsaandeel in
Biggekerke, Hoogelande en Westkapelle-buiten en de grootste partijen in
Koudekerke en Zoutelande-Werendijke. Biggekerke kwam in 1712 in zijn geheel
in bezit van Vlissingen, doordat de stad van Daniël Fannius de grootste ambachts
partij kocht. Pas in 1857 liet Vlissingen zijn heerlijkheden op een veiling ver
kopen."'1
Op Schouwen en Duiveland bezaten Zierikzee en de kleine stad Brouwershaven
heerlij kheden. In Brijdorpe, Looperskapelle, Klaaskinderkerke en Duivendijke
hadden beide steden een aandeel. Deze heerlijkheden verkochten zij met de
Utrechtse familie De Beaufort, die daarin ook gerechtigd was, in 1835 aan Johan
Adriaan van der Heim."5 Overigens hadden deze Schouwse heerlijkheden niet veel
meer om het lijf. Hun dorpen waren tenietgegaan en bestonden slechts uit enkele
verspreide boerenwoningen en een oud kerkhof.66 Van eenzelfde orde waren de
heerlijkheden Rengerskerke en Zuidland, beide in bezit van Zierikzee en grenzend
aan het grondgebied van de stad. In 1766 probeerde Zierikzee deze heerlij kheden
te verkopen, maar slaagde daarin niet.6"
Veertig jaar eerder was de stad succesvoller geweest. In 1725 verkocht Zierikzee de
heerlijkheden Kapelle, Nieuwerkerk, Ouwerkerk en een minderheidsbelang in
Botland aan Maria Nachtegael, weduwe van de Vlissingse oud-burgemeester
Johan van der Mandere. Zij kocht de heerlijkheden voor haar zoons Johan en
Jacob. Toen Johan in 1730 overleed, erfde Jacob diens heerlijkheden. Nadat hij in
1767 bovendien de grootste partij van Botland kocht, kwam de gehele Vierbannen
van Duiveland in zijn bezit.
De enige stad op Zuid-Beveland had in de zeventiende eeuw nauwelijks politieke
greep op het platteland. Goes had in 1615 de hoge heerlijkheid Borssele gekocht
en verkocht meteen daarna de schorren waarover deze heerlijkheid zich uitstrekte,
om ze te laten bedijken. De heerlijke rechten hield de stad aan zichzelf, evenals de
tiendrechten, het recht van aanwas en de gors- en dijkettingen. Goes had ook het
toezicht op alles wat de watering betrof. Borssele was echter een lastige dijkage,
waar de strijd tegen het water veel geld kostte. Ettelijke malen moesten de Staten
van Zeeland bijspringen. Het was de stad Goes waarschijnlijk niet onwelgevallig,
toen de heerlijkheid in 1750 verkocht kon worden aan Jan van Borssele, represen
tant van de Eerste Edele in de Staten.68
Naast de stedelijke bezittingen was een klein aantal heerlijkheden in handen van
de Staten van Zeeland. De Staten boden in 1704 en 1705 vier heerlijkheden op
Schouwen te koop aan, die tot die tijd in 's graven boezem hadden verkeerd:
Dreischor, Zonnemaire, de meerderheidspartij in Renesse en een grote partij in
Noordgouwe. Evenals de stedelijke bezittingen werden deze heerlijkheden gekocht
door Zeeuwse regenten, al is de verkoop van Zonnemaire aan predikant Petrus
Hayman in dit verband opmerkelijk te noemen. Met de verkoop spekten de Staten
hun kas, die als gevolg van de Spaanse Successieoorlog akelig leeg was geraakt.
Ook Middelburg en Zierikzee verkochten hun heerlijkheden uit economische
noodzaak. Middelburg stond aan de rand van de financiële afgrond door het fail-
