BEZIT VAN HEERLIJKHEDEN
141
van de politiek-bestuurlijke status van heerlijkheden gevolgen heelt gehad voor de
aantrekkelijkheid van het bezit ervan. Daarom is bij het jaar 1798 een cesuur
gelegd. De begrenzing van het eerste en tweede tijdvak rond 1740 bracht deze
perioden op een nagenoeg gelijke duur. Omdat de tijdvakken vijftig tot zestig jaar
(zo'n twee tot drie generaties) beslaan, kan hieraan ook de vererving goed worden
afgemeten.71'
Op de vier eilanden blijkt zich in de achttiende eeuw een omslag te hebben voor
gedaan in de wijze waarop heerlijkheden van eigenaar wisselden. Tot 1740 waren
de aankopen dominant, na 1740 vererfden de meeste heerlijkheden. Erg verras
send lijkt de dominantie van aankopen in de eerste periode niet, gezien de verkoop
van het grote aantal Middelburgse heerlijkheden. Nuancering is hier echter op zijn
plaats. Slechts voor de helft van de twintig heerlijkheden die bij deze transactie
betrokken waren, was de verkoop eenmalig. De andere helft werd na enige tijd
door de nieuwe eigenaren ol hun erfgenamen doorverkocht. Dat betekent dat de
grootschalige verkoop door Middelburg weliswaar de voorwaarden heeft gescha
pen voor de latere ontwikkelingen, omdat een groot aantal heerlijkheden op de
markt kwam, maar dat deze heel wat minder drukt op de verkoopcijfers dan het
op het eerste gezicht lijkt. Regenten handelden in deze periode veelvuldig in heer
lijkheden; dat blijkt ook uit de gegevens voor Schouwen en Duiveland. Alleen op
Zuid-Beveland was dat niet het geval, hier bleef de vererving gedurende de gehele
periode de aankopen overstijgen. In het navolgende zal ik per periode ingaan op
de regionale verschillen. Tabel 1 en 2 geven de veranderingen in absolute aantal
len en percentages weer.su
Tabel 1: Veranderingen in het bezit van heerlijkheden op Schouwen, Duiveland,
Walcheren en Zuid-Beveland, 1678-1848 (in absolute aantallen)
regio
periode
vererving
aankoop
steden
overig
totaal
Schouwen (n=22)
1678-1740
8
10
3
-
21
1740-1798
9
7
3
-
19
1798-1848
8
6
-
14
Duiveland (n=6)
1678-1740
1
5
-
-
6
1740-1798
5
1
-
-
6
1798-1848
2
4
-
-
6
Walcheren (n=40)
1678-1740
3
30
2
2
37
1740-1798
13
14
7
2
36
1798-1848
17
9
6
-
32
Zuid-Beveland
(n=50)
1678-1740
18
4
1
9
32
1740-1798
14
6
-
8
28
1798-1848
8
3
-
4
15
totaal (n= 118)
1678-1740
30
49
6
11
96
1740-1798
41
28
10
10
89
1798-1848
35
22
6
4
67
Op Schouwen, Duiveland en Walcheren bestond in de late zeventiende en het
begin van de achttiende eeuw een levendige handel in heerlijklieden. Op