BALANS TUSSEN STAD EN PLATTELAND 25 andere dan de gebruikelijke. Het heeft geen enkele zin ethiek en filosofie uit Bijbel of klassieken af te leiden. De enige solide grondslag voor gedragsregels zijn de soci ale praktijken van alledag. De radicaalste consequentie van deze visie is het verhaal van de gelukkige hoer wier broodwinning sociaal aanvaardbaar is. In buitenland se pornografie werd deze stelling eveneens vaak verkondigd. Daar was de subtekst zonder uitzondering dat deze vrouwen door omstandigheden waren gedwongen en uiteindelijk hun losbandige leven vaarwel zegden. In deze Nederlandse romans was de handel en wandel van de prostituee acceptabel, omdat het hier om gewo ne mensen ging die hun fysieke waren aan de meestbiedende verkochten. Een andere bron voor dit nieuwe waardesysteem was het cartesiaanse gedachte goed. Het Nederlandse urbanisatietype was verantwoordelijk voor een nieuw type gelijkheid en individualiteit. Ook in de Republiek was er van grote sociale en hië rarchische verschillen sprake, in intellectuele kringen werd dit onderscheid prak tisch opgeheven.11 Stedelijke vriendenkringen telden regenten, predikanten, uni versitaire geleerden, amateurs en practici die zich gezamenlijk bogen over de oplos sing van praktische problemen. In deze context past de adaptatie van het cartesi aanse denken aan typisch Nederlandse stedelijke behoeften.'1' Dat gold in de eer ste plaats de mogelijkheden die het cartesianisme bood voor de schepping van een eigen ruimte voor natuurwetenschappelijk en mathematisch geïnspireerd onder zoek zonder inmenging van de theologie. Een groot deel van dit onderzoek had een praktische inslag, bijvoorbeeld de militaire problemen van de Republiek zoals die in Leiden werden aangepakt, maar ook de samenwerking tussen een Amsterdams regent als Johannes Hudde die zich in zijn bestuurlijke functie met tal van Amsterdamse uitwateringsproblemen bezighield, en de Leidse mathemati ci.43 Even typisch stedelijk was het probleem van de cohabitatie van de grote verschei denheid aan geloven die de Republiek telde. Een intellectuele en rationele grond slag voor een christendom boven geloofsverdeeldheid zou niet alleen een einde kunnen maken aan de religieuze onrust, maar zou ook heilzaam zijn voor de posi tie van de steden in de Republiek in de wereld van de internationale commercie. In dat licht moet ook de waardering van het Amsterdamse stadsbestuur worden gezien voor een radicale verlichter als Balthasar Bekker, wiens traktement ook na diens afzetting door de Amsterdamse kerkenraad gewoon werd doorbetaald.Ook de theologische activiteiten van een Amsterdams medicus als Lodewijk Meijer moeten tegen deze achtergrond worden geïnterpreteerd. Meijers heftige aanval op de tekorten en feilen van de geopenbaarde religie, gepubliceerd in zijn Philosophia Scripturae Interpres van het wonderjaar 1666, diende vooral om de geesten rijp te maken voor een wetenschappelijk verantwoorde versie van de christelijke religie, ook al konden zijn geschriften met gemak anders worden uitgelegd."' Evenzeer geïnspireerd door de problemen van de stedelijke politiek waren de wer ken van Pieter de la Court. Hierin probeerde hij voor het eerst in de geschiedenis een analyse te verschaffen van de commerciële koopmansstaat die de Nederlandse Republiek in zijn ogen was, en de consequenties ervan voor de staatsvorm te door denken. Voor De Ia Court stond het buiten kijf dat geld de sleutel was voor het functioneren van de Republiek en dat de koopmansstand de ruggengraat ervan was. De passies waren immers de motor van het menselijk gedrag. Adel en vorst waren ten enenmale niet in staat de belangen van deze onmisbare groep te behar-

Tijdschriftenbank Zeeland

Archief | 2006 | | pagina 27