VERVAL VAN MIDDELBURG
61
boeren uit Vlaanderen zelf.15 De verschuiving van economische maclit van scad
naar platteland wordt in deze visie dus aanvankelijk niet zichtbaar in een bevol
kingsdaling van Middelburg, maar in het toenemende belang van de graanhandel
en in wie deze in handen kreeg. De stad wist zijn bewoners vast te houden, omdat
deze meer van het platteland afhankelijk werd. Deze ontwikkeling voltrok zich in
een tijd waarin het, zoals gezegd, goed ging met het platteland: de seculaire trend
bewoog zich weer in stijgende lijn. De prijzen stegen, de boeren werden rijker. In
dit verband is het interessant ook de ontwikkelingen in Goes in ogenschouw te
nemen. Dit agrarisch centrum groeide licht, waarschijnlijk omdat het goed ging
met de landbouw.16
De opleving in de graanhandel hield verband met de toenemende vraag. De bevol
king groeide; er waren meer monden te voeden. Met name de vraag uit Engeland
groeide snel: dit land dat lange tijd netto-exporteur was geweest van tarwe, werd
importeur. Voor die markt lag Middelburg niet ongunstig en het is niet onmoge
lijk, sterker, er is bewijs voor dat er direct graan van Middelburg naar Engeland
vervoerd werd. De vraag is om hoeveel het ging.17 Dit zal nader onderzocht wor
den. Het kan zijn dat het graan dat voorheen Rotterdam als bestemming had,
vanaf 1740 steeds meer via Middelburg naar Engeland ging. Middelburg maakte
een bescheiden bloei door, hetgeen ook te zien is aan het grote aantal nieuwe gevels
dat in die tijd werd aangebracht op de huizen. Een andere reden om aan te nemen
dat Middelburg niet in groot verval was geraakt, was dat de tolregisters uitwijzen
dat, in tegenstelling tot het bestaande beeld, er een levendige handel tussen
Zeeland en Vlaanderen bestond. Was Middelburg intermediair voor Londen en
Vlaanderen?
Na 1795 veranderde alles voor Middelburg. Zeeuws-Vlaanderen werd afgesneden
van de rest. De aanvoer van tarwe stokte. De stad verloor daardoor een groot deel
van de lucratieve graanhandel, die steeds winstgevender werd vanwege de
schaarste. De stad raakte een belangrijke inkomstenbron kwijt, terwijl het platte
land economisch gezien hoogtijdagen beleefde. De prijzen stegen naar ongekende
hoogten. Middelburg kreeg er een belangrijke concurrent bij: Antwerpen ging
weer open, hoewel nog niet voor lang. De andere handelsstromen droogden even
eens op. In 1799 stokte de handel volledig en ook tussen 1810 en eind 1813 was
het daarmee gedaan, dankzij het Franse beleid.
Na de terugtrekking van de Fransen keerde de oude situatie niet terug, want het
graan uit Zeeuws-Vlaanderen werd niet meer via Middelburg verhandeld.18 De
haven van Antwerpen ging nu definitief open en met de aanleg van het kanaal naar
Gent kwamen er nieuwe concurrenten bij. Middelburg profiteerde nauwelijks van
de oprichting van de Nederlandsche Handel-Maatschappij, terwijl de stad daar
wel nauw bij betrokken was. Halverwege de negentiende eeuw ging slechts 5% van
de in- en uitvoer van koffie en thee, de belangrijkste handelsgoederen van deze
maatschappij, via Middelburg. Wel werd de belangrijke koffieveiling van de maat
schappij ook in Middelburg gehouden en dat gaf de stad volgens het gemeente
verslag de 'rang van handelsplaats onder de koopsteden'. De gemeente had blijk
baar weinig oog voor de realiteit. De droom werd verstoord toen de stad deze sta
tus in 1857 werd ontnomen, doordat de veiling werd afgeschaft. Daar heeft de
stad niets over te zeggen gehad. Middelburg zou daardoor Verzinken in vergetel
heid', aldus het gemeentebestuur.1" En alzo geschiedde.
