CAROLUS TUINMAN
141
'bondig' samen wat hij in al die jaren geschreven heeft. Hij schrijft het ter onder
richting en ter waarschuwing. Directe aanleiding lijkt het werk van Pontiaan van
Hattem, Val van 's werelds afgrond, te zijn, dat net is uitgegeven door Jacob
Roggeveen. Dit werk is ongestraft verspreid over de Republiek. In een aantal ste
den, waaronder Middelburg, is het in beslag genomen, maar op veel plaatsten is
het openlijk te koop. De confiscatie in Middelburg was overigens geen succes. Er
is slecht één exemplaar gevonden. De uitgever had juist op tijd alle exemplaren in
veiligheid gebracht.
Middelburg als broeinest van gespuis?
De strijd van Tuinman tegen de vrijgeesten wekt de indruk dat Middelburg een
vruchtbare voedingsbodem is geweest voor allerlei religieuze stromingen. Deze
stromingen worden gezien als spinozistisch of leidend tot het spinozisme.122 In een
specifiek geval wordt zelfs een oorzaak gegeven van dit verschijnsel. Tuinman
schrijft:
Mij is ter ooren gekomendat elders gezegd wierd: De reeden ivaarom de Vygeesten het hoofd zo
opsteken in Zeeland, is om dat daar zo weinig verstandige Kartesiaanen zijn.123
Het is nog maar de vraag of Middelburg in deze periode werkelijk meer vrijgeesten
herbergt dan andere steden. Ketterijen hebben altijd bestaan, maar de invloed van
Spinoza wordt als een nog groter gevaar gezien. In Den Haag zijn in 1670 de eer
ste tekenen van deze bezorgdheid waarneembaar. Rond 1700 is deze verspreid over
de gehele Republiek en is ze ook zichtbaar in de stad Middelburg.12'
Misschien is juist het omgekeerde het geval en was Middelburg door zijn conser
vatisme meer alerter op afwijkende leerstellingen en reageerde men daar sneller en
feller, wanneer nieuwe denkbeelden de kop opstaken. Deze gedachte komt over
een met de opmerking van Tuinmans boezemvriend Jacobus Leydekker. In de lijk-
reden die Leydekker uitspreekt bij de dood van Tuinman, roemt deze de inzet van
Carolus Tuinman in de bestrijding van de libertijnen, de hattemisten en spino
zisten. Hij stelt dat dankzij het optreden van Tuinman en zijn geschriften het
kwaad minder is geworteld elders meer heeft kunnen wortel schieten dan in de
stad Middelburg dan elders.125
Cartesianen en bastaardcartesianen
De vroegachttiende-eeuwse opvatting dat de leer van Descartes zou leiden tot het
spinozisme, is ook Tuinman toegedaan. In 1715 is Tuinman daar echter niet
meer van overtuigd. Hij hoopt dat een verstandig cartesiaan zal kunnen aanto
nen dat de leer der vrijgeesten niet is gebaseerd op de beginselen van Descartes.126
In 1717 is zijn wens vervuld. Twee Franeker hoogleraren, Andala en Requins,
beoordelen de leer van Descartes.127 Andala pleit vóór de leer van Descartes,
Requins tegen.
Tuinman hoopt dat Andala gelijk heeft, want dat zou veel bekommernis wegne-
