100
THEATRUM ANATOMICUM
voor Leiden, Delft en Amsterdam? Kortom, hoe verliep in Middelburg de 'circula
tion of knowledge and practices'?
Bij de anatomische theatra nam Rupp twee aspecten onder de loep: het functione
ren als een kenniscentrum avant la lettre en een mogelijk bredere culturele inbed
ding en betekenis, onder meer tot uiting komend in de contacten met kunstenaars
of dichters, dan wel de aanwezigheid van kunstwerken of breed geschakeerde
bibliotheken. Allereerst het kennisaspect. Mag dit Zeeuwse anatomisch theater
volgens Rupps criteria worden aangemerkt als een lokaal 'centrum van kennis en
wetenschap'? Vast staat dat rond dit Middelburgse theatrum wetenschappelijke bij
eenkomsten zijn georganiseerd. Maar is vanuit deze kring ook de beoefening van
'moderne' (medische) wetenschap gerecipieerd, dan wel gestimuleerd, onder meer
kenbaar door publicaties?
Dat laatste was inderdaad het geval. In Middelburg was met name aandacht voor de
corebusiness: de chirurgie en de chirurgijnsopleiding. Zo gaf Ferdinand Gruiwardt,
'practizijn binnen Middelburgh in Zeelant', in 1659 niet alleen Cornelis van de
Voordes Oratie uit, maar nauwelijks een jaar later verzorgde hij ook een geheel up-
to-date gebrachte editie van het chirurgijnsleerboek Examen der Chyrurgie, welke
editie hij opdroeg aan zijn schoonvader, de voormalige stadsarts Johannes Wilhelmi
(1598-1661), toen de 'oudste praktizijn van Zeeland'.82 Een eerste versie van dit
chirurgijnsleerboek was ooit geschreven door de in 1625 overleden Middelburgse
chirurgijn Cornelis Herls. Vlak voor zijn dood had Herls zijn manuscript gegeven
aan de Middelburgse boekdrukker Geeraert Moulert. Deze moet het omstreeks
1630 hebben uitgegeven. Een exemplaar van die eerste druk is echter niet meer
te vinden.83 Het succes van Herls' Examen was echter bijzonder groot. Tot 1648
werden maar liefst vijf herdrukken uitgebracht, de laatste twee bij Amsterdamse
uitgevers. Het was een praktisch leerboek voor aankomende chirurgijns, vooral
voor toekomstige scheepschirurgijns van de Oost- of West-Indische Compagnie
en van de admiraliteiten.84 In het boek werden ziekteverschijnselen in een zakelijke
stijl beschreven, uitgaande van de 'galenische leer der lichaamsvochten'. In 1660
produceerde Gruiwardt een geheel herziene versie, waarin deze talrijke aanvullin
gen had opgenomen, onder meer over 'den omloop des bloedts'. Gruiwardts editie
van 1.000 exemplaren was dusdanig snel uitverkocht dat er al na drie jaar een
herdruk nodig bleek, ditmaal met een oplage van 1.500 stuks. Datzelfde jaar werd
in Amsterdam ook een (illegale?) nadruk gemaakt, 'na de copije van Middelburgh',
naar verluid met een oplage van zelfs 3.000 exemplaren. Daarna volgden nog vijf
edities, in respectievelijk 1672, 1680, 1700, 1703 en 1723.85 Maar aangezien
Gruiwardt in 1666 wegens een toen al vijf jaar aanslepende familietwist naar Goes
verhuisde, heeft hij daarna voor de Middelburgse anatomiekamer weinig meer kun
nen betekenen. Andere betrokkenen bij dit anatomisch theater volgden echter zijn
voorbeeld, waarvan sommigen met minstens zo veel succes.
Lector Cornelis van de Voorde, bijvoorbeeld, publiceerde in 1664 een eigen chi
rurgisch overzichtswerk, de Lichtende fakkel der cheirurgia ontstoken, ten profijte van
alle die gene welke genegen zijn de heel-konst te leeren. Dit werk was met bijna
900 kwartopagina's dubbel zo dik als Gruiwardts bewerking in octavoformaat van
het Examen der Chyrurgie. Het werd uitgebracht bij Francois Krook, dezelfde Mid
delburgse uitgever die Gruiwardts bewerking van Herls' leerboek had uitgebracht.
Van de Voordes boek was in hoofdzaak een weerslag van zijn lessen in de Middel-
