134
THEATRUM ANATOMICUM
80 J. de Mey, Euzooia ofte korte verhandelinge van de twee nood- saeckelijckste hooft-vragen
waer in de geluckzaligheyt des menschlijcken levens bestaet? Ten tweeden, op wat wijse deselve
kan genoten werden?Middelburg 1674. Opdracht ondertekend 20 november 1673. In
de volgende twee jaren zou De Mey zijn Euzooia met drie vervolgen uitbreiden. In het
Eerste Vervolg uit 1674 schreef De Mey dat 'ter bevordering van een grondiger kennisse
van allerlij saken' grote 'kameren' gesticht zouden moeten worden 'in welke verzameld en
bewaard worden alderley natuurelyke saken, welke in vreemde landen alleen gevonden
worden. Ten tweeden alderley outheden en dingen, welke tot kennisse en gedachtenisse
van de oude geschiedenissen en saken dienstig sijn. Ten derden, alderley seldsame, kun
stige werken en vond[st]en der menschen, om de inwoonders tot navolginge te ver
wekken en om uyt te vinden bysondere werken en kunstige toestellingen, welke goede
gebruyken konnen geven om de geluksaligheid des menschelijken levens te bevorderen.'
(De Mey, Vervolg van Euzooia, bestaande in eenige korte aanteykeningen, over het oprechten
van een welgestelde en gelukkige Republyk, in: Wercken (ed. 1706), II, 440).
81 F. Gruiwardt, Een christelijcke waerschouwinge aen d'ellendige stadt van Middelburgh,
Goes 1678, 48. Zie over de economische neergang van Middelburg na het rampjaar
1672 onder meer: Van der Bijl, Idee en Interest. Als gevolg van de misère werden in 1673
ook de honoraria van de stadsdoktoren en -chirurgijns afgeschaft.
82 Banga, Geschiedenis, 504. F. Gruiwardt, Ampliatie van de documenten en stucken, rae-
ckende de deductie van Ferdinandus Gruiwardt over 't recht van sijn huys-vrouw en
kinderen, [n.p.] 1668, 21-22 [Knuttel 09702A]. Zie over zijn leven nader: A.A. Fokker,
'Het leven van Ferdinand Gruiwardt (1628-1701), den auteur van Zeeuwsch treurto
neel. Uit de nagelaten papieren van Adr.A. Fokker'. Overdruk uit: Nieuwe bijdragen voor
rechtsgeleerdheid en wetgeving, nieuwe reeks 6 (1880).
83 Uitgever Moelart droeg Herls' Examen op aan de bewindhebbers van de twee grote
Nederlandse handelscompagnieën: 'Soo hebbe ick dit Examen der Chyrurgie 't welck
Mr. Cornelis Herls zaliger in sijn leven met groote moeyte ende arbeydt heeft by een
versamelt, ende my ter handt ghestelt nae sijn doodt, tot mynen koste nu willen in
Druck gheven, ende dat insonderheydt oock wel mijn Heeren ten dienste van uwer E.
Compagnie, alsoo U.L. daghelycx ter Zee equippeert, ende uwe Schepen soeckt altijdt
wel voorsien te hebben van goede ende rationale Chyrurgijns, op dat also de Matroosen,
Soldaten ende 't gantsche Scheepsvolck op soodanige sware ende dangereuse Voyagien
tot behoudenisse van haere ghesontheydt wel mochten versorcht worden.' Zie: Examen
der chyrurgie. By een vergadert door Mr. Cornelis Herls, in sijn leven Chyrurgijn der ver
moerde koopstad Middelburgh in Zeelandt. Seer nut ende dienstelijck alle jonge chyrurgijns,
ende insonderheydt die haer begeven na Oost ofte West-Indien. Den vijfden druck, vermeer
dert en verbetert, Amsterdam 1648. Vgl. ook: Kool-Blokland, De zorg gewogen, 140. Zie
voor Herls' eerste uitgever: T. Weststrate, 'By Symon Moulert, drucker ordinaris der Hee
ren Staten van Zeelandt'. Het bedrijf van Symon Moulert en zijn erfgenamen als drukkers-
ordinaris van de Staten van Zeeland en als zelfstandige drukkers-boekverkopers 1597-1646,
Doctoraalscriptie Nederlands, Oldenzaal [2000], en het daarop gebaseerde artikel "Tot
Middelburch op den Dam in de druckerije'. De Middelburgse drukkersfamilie Moulert
(1597-1646)', Nehalennia 132 (2001) 2-8.
84 Voor de rol van de Nederlandse zeechirurgijns, zie: A.E. Leuftink, De geneeskunde bij 's
lands oorlogsvloot in de 17e eeuw, Assen 1953, en idem, Harde heelmeesters. Zeelieden en
hun dokters in de 18e eeuw, Zutphen 1991, 20082.
85 C. Herls [bewerkt door F. Gruiwardt], Examen der chyrurgie. Nu doorgaens verbetert, en
vermeerdert beneffens een aenhanghsel van den om-loop des bloedts, en kort Examen van
de doses der purgatien, vomitorien, en opiaten. Alle jonge chyrurgijns seer nut, en dienstigh,
insonderheyt die haer naer Oost- ofte West-Indien begeven. Aen-hanghsel des reviseurs van den
om-loop des bloedts, Middelburg 1660. Oplagecijfers verstrekt door Fokker, 'Gruiwardt'.
86 Van de Voorde, Lichtende fakkel, dedicatie, iii.
87 Idem, 'voorreden', ii.
