WIBAUT EN ZEELAND
39
beschikte om de uitgesloten diamantwerkers te kunnen blijven uitkeren. '"Och",
zei de andere, "dat geld zal er komen zolang de uitsluiting duurt. Maak je daarover
geen illusie. Er is in Middelburg een millionair, die elke week voor het geld zorgt.
Het komt hem op een week of op een maand niet aan.'"5
In het openbaar bagatelliseerde Wibaut het belang van het grote geld. Zo schreef
hij in zijn memoires: 'Het geld op zichzelf had niet veel bekoring voor mij. Maar ik
verheugde mij toch in het verkrijgen.' Wibaut was echter niet zo ongevoelig voor
de zakenwereld en het welvaren van de onderneming, als hij wel heeft doen voor
komen. Hij ging pas weg als directeur toen een geschikte opvolger was gevonden.
Dat betekende dat hij tien jaar lang vanuit Amsterdam, waar hij toen al woonde,
de Middelburgse zaken deed. Een brief die hij enkele maanden na zijn vertrek als
directeur aan de houthandel schreef, toont hoe verbonden hij zich nog met het
bedrijf voelde: 'Schrijf me eens iets hoe het gaat met het bedrijf: wordt er nog
gezaagd? wordt er nog afgeleverd? wordt er nog geld ontvangen? wat is er gedaan
om betaling groenhartleveringen te verzekeren?'6
Socialist in een kapitalistisch systeem
Wibaut opereerde als succesvol houthandelaar binnen het liberale vrijhandelsstel
sel, maar hij verloochende zijn socialistische uitgangspunten niet. Hij plooide zijn
ondernemerschap zodanig dat hij zijn principes erin kwijt kon zonder het rende
ment van het bedrijf op het spel te zetten. Dat was geen opportunisme, maar het
resultaat van zijn vermogen om kritisch te denken op een hoog abstractieniveau.
Wibaut had er een scherp oog voor hoe hij ideaal en praktijk met elkaar kon verbin
den. Aan de basis van zijn gedachtegoed stond een theoretische aanname over de
aard van maatschappelijke ontwikkeling. Hij beschouwde deze als een evolutionair
proces. Er zou in de toekomst alleen nog vooruitgang zijn. Die zou leiden tot zijn
grote ideaal: de neergang van het kapitalisme en de opkomst van de sociaaldemo
cratie. Dat ideaal zou stapje voor stapje bereikt moeten worden.
Wibaut was een socialist die functioneerde in een kapitalistisch systeem. Hij accep
teerde zijn positie daarin, maar hij brak wel met het liberale geloof in de vrije markt
waarmee hij aan de handelsschool nog was opgevoed. Juist Wibauts afkeer van het
vrijhandelsstelsel maakte hem vindingrijk bij het zoeken naar nieuwe handelsstra
tegieën. Hij was een groot voorstander van kartelvorming. Daarover publiceerde
hij veelvuldig. We zien deze opvatting ook terug in zijn werkzaamheden voor de
houthandel. Hij probeerde met allerlei middelen greep te houden op de afzetmarkt.
Moordende concurrentie kon bedrijven in grote moeilijkheden brengen, omdat ze
gedwongen zouden kunnen worden om onder de kostprijs te gaan werken. Daarom
werkte Wibaut liever met zijn concurrenten samen. Hij maakte met andere han
delaren afspraken over intekeningen bij aanbestedingen, over de prijzen en over de
verdeling van de contingenten te leveren hout.
Wibaut zag producenten en consumenten als gescheiden partijen. Hij zag dan ook
niets in samenwerking tussen kapitalisten en arbeiders. De arbeiders moesten zelf
ten strijde trekken en een onafhankelijke beweging vormen om het gevecht met het
kapitalisme aan te kunnen gaan. Wibaut moest niets hebben van het paternalisme
van sociaal vooruitstrevende ondernemers als Van Marken en Stork. Die hielden de
