Over 'gehuchten, voormaals dorpen Het kerkhof (perceel 74) binnen de 'ring' van Hoogelande, zoals het voorkomt op de kadastrale kaart van 1941. Het noorden is links. Bron: via Aad de Klerk links De kerkruïne van Buttinge onder Foto uit circa 1920 van de ruïne van Hoogelande. Bron: via Aad de Klerk het fort Rammekens te versterken. Rond 1585 ging een grote partij afbraakstenen van de verwoeste kerk van Zanddijk naar Veere, om daar gebruikt te worden voor het Oranjebolwerk. In 1590 stonden de Staten van Zeeland toe dat de kerkru- ines van Nieuwerkerke, Duivendijke, Brijdorpe en Looperskapelle op Schouwen (verder) mochten worden afgebroken. En als het aan diezelfde gewestelijke overheid had gelegen, was Buttinge vandaag een kerkdorp en Grijpskerke een gehucht zónder kerk. Maar hier doorkruiste plaat selijk actievoeren dat het echt zover kwam. Even ongelukkig over de afloop als in Buttinge was men in het Thoolse Schakerloo: men kreeg geen toestemming om de kerk te herbou wen. Men moest zich voortaan maar 'behelpen metten kerckendienst bin nen der stadt van der Tholen'. Zóver was dat toch niet. De toen genomen beslissingen hadden verstrekkende gevolgen. Behoud van de kerk - 'het oudste lokale verzorgingselement'! - was een belangrijke garantie voor het voortbestaan van het dorp dat rondom die kerk lag. Met het verlies van hun kerk daarentegen verloren andere dorpen hun hart - figuurlijk, maar ook letterlijk. Het veroorzaakte schaalvergroting avant la lettre, een vorm van kleine-kernen-problema tiek ver voor onze tijd. Veel dorpen verdwenen figuurlijk van de kaart, want ook goeddeels uit het gemeen schappelijk geheugen. Ze werden voor een deel ook letterlijk van de kaart geveegd, hun naam verdween in veel gevallen van de plaatsnaam borden. Van de kerkruïnes hielden de torens het langste stand, totdat ook die, soms pas in de 19de eeuw, onder slopershanden vielen. Alleen in Buttinge herinnert vandaag nog een steenklomp op particulier terrein aan de kerk. De andere kerkruïne, die van Hoogelande, werd in 1964-1965 omgevormd tot een heuse kapel. Daar kan sindsdien weer gedoopt en getrouwd worden. De meeste kerk hoven zijn in de 19de eeuw buiten gebruik gesteld. De manier waarop er, vooral op Walcheren, sindsdien met deze vroeger gewijde grond is omgesprongen, stemt tot treurnis. Oorkonden De gekrompen dorpen verdienen beter, ze verdienen aandacht. Ze lij ken nu ietwat vogelvrij, balancerend tussen dorp en buitengebied. Ze zijn te klein voor het één (en dus ook voor de status van beschermd dorpsge zicht) en meestal te compact voor het ander. Het voorzieningenbeleid heeft er niets te zoeken, want behalve de kerk, zijn ook de school en de laatste winkel er meestal al lang verdwenen. Toch luistert het hier heel nauw. Afbraak van één beeldbepalend pand, zoals een oude boerenschuur, nieuwbouw van één enkele loods: ze kunnen funest zijn. Ook omdat de specifieke plattegrond - denk aan Hoogelande, aan Mariekerke, aan Sinoutskerke. alledrie ringdorpen in miniformaat - de waarde van een eeuwenoude oorkonde bezit. En dat in een omgeving waar inmiddels één.

Tijdschriftenbank Zeeland

Zeeuws Landschap | 2007 | | pagina 11