Het land van Axel
Nieiiivjaersivensch van Arjaon
nut 7 Peeëland
Practische richtlijnen voor de dorps
gemeenschap
Boeren let op!
II
Flilsen uit het
verleden
DE streek van de Vier Ambachten,
het tegenwoordige Oost-Zeeuwsch-
Vlaandei-en had in de 11e en 12e
eeuw veel te lijden van de geweldige
watervloeden. Het land werd grooten-
deels door de golven overspoeld en lag
uiteen gescheurd.
Het bestond derhalve in de 13e eeuw
uit een gebied van talrijke kleine moe-
rossige eilandjes, in het Zuiden be
grensd door het hooge boschrijke Land
van Waas. v
De oudste plaatsen reeds in dè 9e eeuw
vermeld, waren Hulst en Axel, beide
hoofdsteden der ambachten van dien
naam.
Wanneer Axel ontstond is niet bekend',
de oorsprong verliest zich in de neve
len der oudheid.
Volgens sommigen zou de stad haar
ontstaan danken aan de Noormannen,
die op deze plek pl.m. 837 een stérkte
opwierpen. Anderen daarentegen be
weren, dat het in dien tijd al een wel
varende stad was en toen door de
Vikingers geplunderd en verwoest werd.
Naar den naam te oordeelen zou de stad
gesticht kunnen zijn door de Noren of
Denen. Hoe het ook zij, volgens de ge
schiedschrijvers, moet Heer Robert
hier in Ö13 een kerk hebben gebouwd,
waaromheen zich dan een nederzetting
vormde. In 1108 schijnt Axel al een
bloeiende plaats geweest te zijn, die in
1183 als stad genoemd werd en in
1213 hetzelfde recht verkreeg als Hulst
en Gent.
Ten Oosten van Axel liep de Blide of
's-Heerenwateïgang „van den moere
toter Zêê". Zij ontsprong uit een moe
ras midden in de woeste gronden ten
Z. van Koewacht gélègen én StföOmde
voorbij Zuiddorpe en DriéSchöuwen.
Zuidelijk van Axel stond deze vaart door
eèn zijtak in verbinding mét Overslag
er- verder langs Wachebeke met de
vaart van Gent. Bij het huidige Spui
Splitste zij zich in twee armen die in
dc Honte vloeiden. De Otheensche kreek
was de Oostelijke en bij Magrétte is
nog een spOör van dén Westelijken arm
te zien.
TuSSChen beide armen, in de monding
naar Slide, was ten Wésten van Öthene
„de schone van Neuseh" opgewassen
eigendom van het Graafschap Namen.
In 1274 werd door Maria van ArtoiS,
weduwe van Jan van Hamen, met dè
inpoldering hiervan begonnén. Dit ont
ginningswerk, den polder van Triniteit
vormend, kwam in het begin der 14e
eeuw klaar. Na de in 1336 gevraagde
en in 1339 verleende toestemming
stichtte dé Gravin hiér èen nederzetting
Triniteit génoèmd.
Triniteit was de twééde nederzetting
die aan het ontstaan van hét tegen
woordige TêrneUZên voorafging.
De e'èrSte lag aan dè Honte én bestond
eerst uit enkele huizen, later meer. De
bewoners leefden van de vischvangst
ert ondanks dit sober bestaan wisten
zij hun gehucht op te werken tot een
flink dorp. Voortdurend viel de zee
dit visschersplaatsje aan tot het ein
delijk in de golven verdween.
De overgebleven inwoners sloten zich
aaneen tot een hechte gemeenschap en
samenwerking en vestigden zich meer
landwaarts in de buurt van het Zwaan
tje, en wel te Triniteit.
Zaamslag lag toentertijd op een eiland
van dien naam, dat door indijking ge
leidelijk Uitbréiddè. Verder lagen er in
Axeler Ambacht nog dé döfpen An-
aijcke, Steeland, Othene, Willêmskercke,
Vreemdijcke en Huijgersluis.
Het opkomende Axel werd in 1248 door
de krijgsbenden van Jan van Avesnes
geplunderd1 en totaal verwoest. De be
woners bleven echter niet bij de pak
ken neerzitten en herbouwen bun woon-
plaats; die in 1349 een markt kreeg.
Een jaar later deden dè Gèntenaren
oen inval en legden de stad andermaal
in ppin. Philips de Stoute bekrachtigde
in 1389 het recht als marktplaats én
Axel kwam hierdoor tot grooten bloei
en welvaart.
Ook Zaamslag kreeg zijn deel van de
woelingen veroorzaakt door het op
standige Gent d'at meermalen de plaat
sen in de Vier Ambachten dwong om
levensmiddelen te leveren.
De benden van den Franschen koning,
bondgenoot van den Grgaf van Vlaan
deren, verwoestten in 1395 het aan de
Oostzijde van het dorp gelegen kasteel
van Zaamslag, vermoordden al de in
woners en namen de voorraden mee. Op
dezen woesten plundertocht waar niets
en niemand werd gespaard, bleven alleen
Axel en Hulst pngedeerd. Door de gun
stige ligging bijna vlak aan den Ooste-
lijkén Oèvér van den in 1377 ontstanen
Braakman en doör de Oostvaart ver
bonden met de Honte was Axel wêldra
een stad van groote beteekenis. Haar
markt trok van heinde en verre koop
lieden tot zich en het nam toe in aan
zien en rijkdom. Helaas wefd het echter
met Hulst herhaaldelijk betrokken bij
den eeuwigdurenden strijd tusschen
Gent en de wettige graven.
In 1440 verzonken bij de uitbreiding van
den Bz-aakman de dorpen Steeland en
Huigersluis. De zwaarste slag werd
Axel in 1452 toegebracht, de Hertog
Philips van Bourgondië die meende,
dat de stad aan het oproerige Gent
steun verleende, liet Axel alsmede
Zaamslag te vuur en te zwaard vernie
len. Dezen slag kwam Axel bijna niet
meer te boven, de handel week, de
markt verviel en de visscherij kwijnde.
Het herrees later uit zijn asch en nam
opnieuw een waardige plaats in.
Op het laatst van de Middeleeuwen en
begin 16e eeuw kende het alweer voor
spoed en geluk.
Omstreeks het midden dier eeuw en
wel in 1559, vèrdween tengevolge van
verschrikkelijke watervloeden Triniteit
in de diepte en hiermede ging voor de
tweedè maal de oorsprong van Ter Neu
zen in de golven ten onder.
Er was echter in de Middeleeuwen aan
den nïond van de vaart naar Axel een
burcht gebouwd, later een kasteel en na
de hèrdijking van hét verdronken land
verrèës er eên nederzetting die uitgroeide
tot eén dorp ter Neuse geheetén, dat
Weldra .tot groote ontwikkeling kwam.
Ter Neuzen en Axel betwistten nu
elkaar het recht als hoof dplaats van het
Ambacht totdat in 1588 beide steden
met Biervliêt veréenigd werden tot een
Unie, znet Terneuzen als zetel.
Tijdens den Tachtigjarigen Vrijheids-
Oorlog werden Axel en Terneuzen af
wisselend door vriend en vijand bezet,
maar op het einde der 16e eeuw kwamen
zij aan de zijde dei; Staatschen.
Het geheele gewest was in dien tijd
door de oorlogshandelingen deerlijk ge
havend. Vele pöklers stonden onder wa
ter. Zaamslag, Othene, Andijcke, Wil-
lemskercke en Vreemdijcke waren door
de zêé verzwolgen. Door de dijkdoor-
steking bij Buüxgate in het Zuidelijke
dêèl van het Ambacht was dit gebied
nu èen eiland geworden.
Het aan den Oostkant stroomende
Hellegat stónd doör hét gevormde Axel-
sche gat in contact met den Bz-aakman.
Na het sluiten van dén voor het volk der
Nederlanden zóó beruèhtên vrede van
Munster begon men pas met de hèrbe®
dijkihgèh. In de lsté helft der 17e eeuw
verrees Hoek en 't niéuwe Zaamslag.
Zoo herstelde het Land van Axel zich
langzaam van de geslagen wonden. Axel
klom echtèr nooit meer op tot zijn
vroegere grootheid. Door vérdere inpol
deringen in dè 18e eeuw verloor het zijn
beteekenis als handelsplaats en werd
een plattelandsgemeente die haar be
staan vond in landbouw en veeteelt.
Terneuzen nam de vrijgekomen plaats
in en de bloei nam ten zeerste toe door
de aaplegging van het in 1827 geopende
kanaal naar Gent. De afdamming in
1850 van den zijtak aan de Axelschè
Ziezoo menschen, t nieuwe jaer is weer
begonnen19V/ eit z'n intree weer ge-
daerl. In 191/3 ebbe julder 't leste al]
jaer vrie geregeld zoo 't een en ander
van mien kunne léze. De leste maend
uuitgezonderd dein. Meschien ebbe jul
der wel gedocht wdt zou er toch mit
Arjaon opdoenzou ie meschien ziek
weze of zooiets.
Maek je mar nie ongerust oorwant er
doet mit Arjaon niks op.
Mar jullie wete ök, dat ik graeg on ge-
zoute de Wclerêid zegge en noe bin d'r
■vbél es menschen, die daer niet altied
op gesteld bin. En noe ebbe 'k zoo 'n
bitje ongemak g'ad daermee.
Daerom ebbe 'k de leste maend nie ge-
schreve.
D'r is een geluk en wet ditgedachten
bin vrie en ik dienke er 't mienè van,
dat kan k julder wel vertelle.
Mar noe na de jaerwisseling kan 'k hel
toch nie laete om m'n eige weer es 'n
keer tot julder te richten.
Meestal is 't zoo geweunte bie 'n jaer
wisseling om 'n trut/blik over 't afgeloo-
pc jaer te doen.
Ik bin dder iheëétai ök voor. As m'n
bie ons thuus vroeger OuwèjaersdCvend
vierdenwas dat 'h vasté geweuntë. De
gebeurtenissen van 't Ufgeloöpe jaer
wiere nog es opg'aeld, de fêmiliegebeur
tenissen en alles, ivat wil 't bedrief te
maeken eit.
Vooral over de goeie diengen wier veel
gepraet, mar over de minder goeie wier
mar gauw overeene gepraet.
Daerom zou ik noe over die trugblik
van 191/3 ök mar gauw d'r overeen wille
praete.
Want 'k weet nie oe julder d'r over.
dienke, mar 191/3 is vor ons boeren nog
nie precies zoo gewist, as m'n 't zouwe
wensche.
Daerom zulte m'n dan ök naer de toe
komst kieke en over wat m'n in 191/1/
graeg zouwe wille, daer zou 'k wat
over wille zegge.
Om te beginnen motte m'n wat meer
Sassing sloot Axel voor goed van de zee
af. Van de vroegere gloz-ie der beide
steden is weinig of niets overgebleven.
Alles werd meêgëSléürd in den maal
stroom der tijden. Alléén dé herinnèring
bleef.
In eén slotartikel iets over de schoon
heid van dit oude gebied.
A. COCQUYT.
Belangwekkende rede te Assen
EEN der sprekers op dezi Provincia-
len Boerenjeugddag te Assen, dè
heer Jac. ter Haar Ezn., uit Ruiner-
wold, heeft in een belangwekkende rede
dc practische zichtlijnen voor de dorps
gemeenschap uitgestippeld. Met hetgeen
de heer Ter Haar, Hoofd van Hoofd-
afdeeling I van den Ned. Landstand
en o.a. Hoofdredacteur van dit blad
zeiöe, zal zeker een ieder, die het wél
met zijn dorp meent, het volkomen eens
ziin, ongeacht zijn politieke of gods
dienstige overtuiging! Volgens het
Drezitsch Dagblad sprak de heer Ter
Haar o.a. als volgt:
„De roeping van den jongeren boer is
zich buiten het bedrijf in de dorpsge
meenschap volledig te ontplooien; de
dorpsgemeenschap mede te maken tot
een gemeenschap, waarin rang noch
stand meer splitsing^ kunnen te weeg
brengen, maar waarin de besten van
het dorp de leiding geven.
Ideaal zou m.i. zijn dat in ieder dorp
oü initiatief van den boerenleider, even
tueel niet steun van den burgemeester
een stichting verrees, die „plaatselijk
nut ezi genoegen" zou kunnen worden
genoemd.
Ondét" hoofdleiding van de besten uit
het dorp zouden verschillende sub-ver-
eenigingen kunnen worden opgericht.
Een voor zang, een voor muziek, een
voor tooneel, een voor sport, onder
te verdeel en in gymnastiek voetbal,
korfbal, zwemmen 'en paaz-densport.
Vanuit de Hoofdleiding zouden diverse
ontwikkelingsavonden kunnen worden
georganiseerd waarbij de daarvoor in
aanmerking komende sub-vereenigingen
eventueel zouden kunnen meewerken.
Cp den duur zal dit alles rechtstreeks
van den Landstand dienen uit te gaan,
omdat de groote meerderheid der
dorpsgenooten in feite bij den Landstand
b.ehooren.
Wanneer men mij zegt: het ideaal dat
gc op dit terrein stelt is niet uitvoer
baar, want wij hebben al een verschei
denheid van dergelijke vereenigingen
cp onze dorpen, dan zeg ik: als dat
ideaal in beginsel goed is, dient alles
wat er thans is, langzamerhand ver
vormd te worden in deze richting.
Naar mijn méening diént in ieder dorp
dit terrein centz-ale leiding tê komen,
teneinde al hetgeen êr geboden wordt
tct de grootst mogelijke ontplooiing
te brengen en aan dèn volkschen, d.w.z.
boerengeest. te toetsen. Er wordt im
mers veel op onze dorpen gegeven, dat
geen aanspraak kan maken op volk
schen geest.
En als het niet direct mogelijk is in
de door mij gêwenschte richting iets
te doen, dan kan het toch een streven
ziyn voor de toekomst
Voor direct kunt gij in kleineren kring
bezinnen op de volksche waarden, ten
einde deze nog zuiverder dan tot nu
toe. te onderkennen."
Tot zoover de heer Ter Haar. Het is
oen verheugend ver-schijnsel, dat men
in vele provincies langzamerhand be
gint in te zien, dat men ook in dezen
benauwden tijd, niet van brood alleen
kan leven, doch geestelijk voedsel even
zeer noodig is. Verheugend is het ook,
dat men meer en meer begint in te
zien, dat veel wat vroeger het platte
land als achttienkaraats werd opge
diend, slechts klatergoud is en dat
allerwegen een drang naar het „eigene"
ontstaat, een zich bezinnen op eigen
kunnen en op eigen kracht.
Zoo gelooven wij, dat het zaad uit des
heeren Ter Haarg redevoering, in thans
vruchtbaren bodem gezaaid is, en dat
de tijd niet ver meer is, dat men elkaar
over rang- en standsverschillen, over de
kloof der politieke meeningsverschillen
heen op cultureel gebied de hand zal
gaan reiken. Eenvoudig, omdat per
saldo rang- en standsverschillen en ver
schil van politieke overtuiging tijdelijk,
doch werkelijke cultuurwaarden eêpwig
zijn! Fr. Groot.
vrie-eid op opze bedreiven kriege. 't
Mot vor den ier en gunter mar es uut
weze mit 't knechtschap van den boer.
't Is oorlog en regel mot er Weze, mar
de meniere waerop, daer over zou nog
Wel te praeten Weze.
Daer is ök nog zooiets as vrie-eid in ge-
bondeneid. Daer mot het mit ons boeren
naer toe.
Het principe van den Landstand en van
de Bedrief schappen is, dat het van on
deraf mot komiheDat wil zegge, dat
de maetregels vor de boeren deur de
boeren genome mótten oöre
't Geamtehaer, daer mot 'n einde an
komme.
Dan motte dit jaer de veëpriezen vor
dc an de centrale te leveren beesten,
naer boven.
't Kan niet Langei zoo deü'i gaen, dat
den boer mit verlies beesten an de cen
trale mot leveë en in den vriëjeri andel
..oore de koeien verkobht vor abnormaal
oöge priezen. 't Is van t eène uutersle
in 't andere. An die oöge priezen mot
ök pael en perk gestelde oore; géén
eène melkveeouwer, die nie an zwarten
andel doet, kan vor die priezen 'n koeie
koöpe.
As in deze twee glieven es voorzien
wier, wat zouwe m'n d'r dan bovenop
weze, ee. Bie ons in den oek zegge ze,
dan zouive m'n nog es op ons gat kunne
slaen.
Mar om zoovar re te kommen is 't er
nog wat noödig, en datgene wat nog
noödig is, dat is ök d'eènigste wegt, om
de verhouding gen vor ons boeren beter
te kriegen.
De vurigste wcnsch, die k vor 191/1/
ebbe, is, dat de boeren es gaen inzien,
dat er mit verdeèldheid niks te berei
ken is.
De boeren motte tot mekdbre komme,
ze motte bëseffe, dal alleen eèn groot
én-hecht boeren]vont in staei is tegen
alle machten, die den boer belage, op
te tornen.
Zooiank zé dat nie inzien, zaï den boer
an 't kortste endje motte trekke.
Dat m'n in 19J/J/ tot dat eène bóeren
front zouwe komme, dat gloöf ik nog
nie,mar as m'n bie de jaerwisseling l9J{/f
in 191/5 mar kunne zien dal er winst
vs, dat weer 'n gedeelte d'r verstand is
beginne te gebruuken, dan bin 'k al
tëvree.
IJ: eindige noe mii julder ullemaet 'n
gelukkig én voorspoedig 191/1/ toe te
wenschen, dat 191/1/ vor uns boeren 'n
jaer mag oore, wae, m'n wél mit ple
zier op trug zulle kieke en dat vooral
191/1/ de zoozeer gewenschte rust in ons
Werelddeeltje zal mug ge brienge.
As dat leste gebeurd, is 't ök vor ons
boeren goed te maeken, as m'n ten-
minsten zurge vor dat eène boerenbont.
Laet in dat geval de geschiedenis z'n
eige nie eraèlè, dienk 't er om, j'eit 't
in fen eige and.
ARJAON.
(Door een vergissing onzerzijds is dit
artikel een weeJc te laat geplaatst.
Hoofdredactie
Hennequin-Ribliotheek van den
Nederl. Landstand te Goes
De lezers van de Hennequin-bibliotheek
die hun boeken over de post ontvangen,
hoeven daarvoor géén postzegels meer
toe te zenden aan het kantoor te Goes.
U moet alleen maar opgeven welke
boeken U wil ontvangen, deze worden
U toé-gezonderi en bij ontvangst daar
van kan U de verschuldigde port vol
doen!
Dus geen postzegels meer naar Goes
zenden!
Op onderstaande
goed te letten
data dient U
18 Januari: Paardentaxatie te
Goes.
21 Januari: Paardentaxatie te
Middelburg.
25 Januari: Paardentaxatie te
Hulst.
26 Januari: Paardentaxatie te
Axel.
31 Januari: Laatste keuring van
brouwgerst te Kort-
gene. Hierbij het
ras vermelden.
1 Februari: Paardentaxatie te
Zierikzee.
Laatste keuring van
brouwgerst te Hulst
en Oostburg.
