'DE VADER DIE ZIJN EIGEN KIND VERMOORDT' De merkwaardige rol van 'Uit het Volk - Voor het Volk' in de Middelburgse kermisdiscussie Oscar Westers* De behoefte aan vermaak is van alle tijden, zo betoogde Jan ter Gouw in zijn populaire boek De Volksvermaken uit 1870.' En waar mensen zich amuseerden, maakten anderen zich zorgen. De ongerustheid was vooral gericht op de kermis, al sinds de Middeleeuwen het belangrijkste volksvermaak. In de jaren rond 1900 kwam het in tal van plaatsen tot een verbod op de kermis.2 De afschafferskaravaan deed aan het eind van de Eerste Wereldoorlog ook Middelburg aan, maar stuitte op verzet. Een merkwaardige rol was in deze kwestie weggelegd voor de vereniging 'Uit het Volk - Voor het Volk', in 1865 opgericht als Vereeniging tot het Regelen en Bevorderen van Volksvermaken. Onzedelijkheid en dronkenschap De bestrijding van de kermis is zeker zo oud als de Hervorming. De stedelijke overheden, maar vooral de kerken, liepen voorop. Stadsbestuurders wisten uit ervaring dat het samenkomen van grote concentraties mensen tot licht ontvlambare situaties kon leiden. Anderzijds bracht de kermis het nodige pachtgeld in het laatje van de gemeenschapskas. De felste kermisbestrijders waren dan ook niet te vinden onder wereldlijke, maar onder geestelijke autoriteiten. De clerus trok van leer tegen openbare onzedelijkheid en dronkenschap, die zo vaak met de kermis gepaard gingen. De meeste kermissen wisten deze aanvallen echter lange tijd te doorstaan, 'omdat de mensen tegenover de moeiten en zorgen van het dagelijks bestaan ééns per jaar de roes van vrijheid willen ondergaan. Maar de kermis bleef verzet oproepen. De Middelburgse predikant Kohl beschouwde haar in 1867 als 'eene persiflage van de Verlichting onzer eeuw; eene combinatie van alles wat vuil, liederlijk en gemeen is te bedenken, walgelijk tot in den uitersten graad' ,4 Kohl sprak in een tijd die op het terrein van de volksvermaken grote veranderingen zag voltrekken. De kermiskwestie was in de negentiende eeuw ten nauwste verbonden geraakt aan een discussie over de veredeling van het volksvermaak, op haar beurt weer onderdeel van een breed uitgewaaierd beschavingsoffensief.5 De Maatschappij tot Nut van het Algemeen, representant van het progressief-liberale gedachtengoed onder de gegoede burgerij, beheerste deze discussie, welke uitmondde in een prijsvraag, gewonnen door de secretaris van het Middelburgse Nutsdepartement Frederik Nagtglas.6 Diens adviezen waren onder andere gebaseerd op ervaringen van de jonge vereniging 'Uit het Volk - Voor het Volk', waarvan hij een jaar na de oprichting zelf lid werd. Uit het Volk was één van de eerste verenigingen in Nederland die, buiten 't Nut om, zich de veredeling van volksvermaken ten doel stelden. Nagtglas stelde Uit het Volk in zijn brochure voor als lichtend voorbeeld voor de rest van het land.7 De vereniging was actief op tal van terreinen: volksvoordrachten, muziek- en toneelvoorstellingen, tentoonstellingen en de bevordering van volkszang en plantenkweek (Floralia).8 Stuk voor stuk vormden deze activiteiten geen rechtstreekse bedreiging voor de Middelburgse kermis. Wel was de algemene verwachting dat de behoefte aan kermisvermaak zou afnemen onder invloed van deze 'nettere' vormen van ontspanning. Maar er waren ook directere middelen om de kermis aan te pakken. Zo bepleitte Nagtglas in zijn brochure groots opgezette 2

Tijdschriftenbank Zeeland

Nehalennia | 1996 | | pagina 4