Opgraving van kruitmolen De Eendracht bij
Middelburg
Aflevering 158 winter 2007
Bernard Meijlink Bram Silkens*
Afgelopen zomer vond in de nieuwbouwwijk Mortiere bij Middelburg de
opgraving plaats van de resten van kruitmolen de Eendracht. Onderstaand
artikel geeft een overzicht van de productie van buskruit, de kruitmolen in
het algemeen en de voorlopige gegevens van het onderzoek naar de
kruitmolen De Eendracht.
Buskruit en de opkomst van kruitmolens
Het eerste buskruit werd enigszins toevallig ontdekt
door Chinese alchemisten (proto-buskruit) en had
nog weinig explosieve kracht. Pas halverwege de
13de eeuw raakte de juiste samenstelling bekend
(75% salpeter, 10% zwavel en 15% houtskool) en
werd het buskruit door de Mongolen en de
Arabieren via de handel, het intellectuele circuit en
de oorlogvoering naar Europa overgedragen.
Kruitmolen De
Eendracht zoals
weergegeven op de
kaart van Hattinga
(ca. 1750).
In de loop van de 17de en 18de eeuw kende
Nederland een grote economische bloei, mede
dankzij de successen van de VOC en WIC (Oost- en Westindische
compagnieën). Er ontstond een grote vraag naar buskruit en door de open
route naar Bengalen was het ook makkelijk om aan grote hoeveelheden
salpeter te komen. In deze tijd is dan ook een groot aantal
buskruitfabrieken opgericht. Rond Middelburg waren dat er drie, De
Grenadier, De Gouden Draak en De Eendragt.
De bloeitijd van de kruitmolens hield gelijke tred
met de economie en in de loop van de 19de eeuw
liep hun aantal sterk terug. Een groot aantal
verdween onder de sloophamer, een aantal smolt
samen tot grotere bedrijven en kreeg in de loop van
de tijd andere functies, zoals woonhuis of boerderij.
Ook kruitmolen De Eendracht is omgevormd tot
boerderij en opeenvolgend bewoond door de
families Osté, Tak, Dingemanse en als laatste de
familie de Visser. De boerderij bleef tot aan de
inundaties van 1944 in gebruik en werd daarna
vervangen door een noodgebouw.
De Eendracht en de
Grenadier op de
Bonnebladen uit 1912.
Beide molens zijn dan
al een tijd in gebruik
als boerderij.
Productieproces van buskruit
De basisstappen die nodig waren om tot het eindproduct te komen, kunnen
herleid worden tot drie grote fases:
- Een voorbereidende fase behelsde behandeling van de drie bestanddelen
van buskruit (salpeter, zwavel en houtskool). Salpeter en zwavel werden
ontdaan van alle onzuiverheden en hout, voornamelijk sprokkel- of
musterhout, werd in hopen, ketels, ovens en/of cilinders verbrand tot
