en souden mogen vercoopen, vervreemden,
vermangelen, veranderen, nijemants anders
overgeven, ofte voren belasten tot eeniger
tijt op zekere peijnen Breder blijkende bij
de uuterste Wille ende dispositie vanden
voorscreven Heer Aernt van Scenge daer
van zijnde, volgens welcken, des selffs Heer
Aernts van Scengen goeden, gegaen ende
gedevolveert uiaren opten outsten ende
naesten van zijnen bloede. Als over geheel
Seelant die natuijre der goeden mit missen,
jaergetijden, distributien vanden heiligen-
geest voorden armen jaerlicx te doen, ende
diergelijcke goedertieren lasten ende andere
geestelijcke diensten belast zijnde, devolve-
ren aenden outsten ende naesten van den
bloede van den eersten fundateur indertijt
sonder daervan te mogen vervreempden.
Oversulcx werden soodanige goederen
genoempt gaende goeden, mitte zelve las
ten gaende, aenden outsten ende naesten
vanden geslachte'
Waarschijnlijk tegen de bedoeling van
Arend van Schenge, werd zijn bezit in 1599
het onderwerp van een langdurig gerechte
lijk proces.
Een stoelendans
Als afstammeling van een voorouder die
gaandeland gefundeerd had kon je er niet
zeker van zijn dat je ooit in aanmerking
zou komen om het land in bezit te nemen.
Als een possesseur van gaandeland kwam
te overlijden kwamen van alle kanten
verre familieleden opdraven om het land
te claimen. Een punt van dispuut was
dan steeds: wie op dat moment de oudste
van het geslacht was. Ook lang voordat de
possesseur overleden was zal men in de
familie rond het haardvuur gespeculeerd
hebben wie de meeste kans maakte om de
nieuwe possesseur te worden. We moeten
niet vergeten dat het vroeger niet eenvou
dig was om documenten te tonen waaruit
zou kunnen blijken dat je de juiste kan
didaat was. Er vond dus als het ware een
stoelendans plaats met als motto: 'Let the
best man win!'. Een mooi voorbeeld hier
van is behandeld in aflevering 61 van de
Spuije.91 Pastoor Willem Wisse uit 's-Heer
Arendskerke had in 1518 zijn testament
gemaakt, dat hij in het jaargetijdenboek
van de kerk had laten inschrijven. Het
jaargetijdenboek is verloren gegaan, maar
het in het Latijn geschreven testament
was vertaald en later nog eens gekopieerd,
zodat precies bekend was dat pastoor Wisse
een beduidende hoeveelheid land in zijn
nalatenschap gereserveerd had om te die
nen als gaandeland. Over het bezit hiervan
ontstond lang na zijn dood onenigheid tus
sen de familieleden. Dit liep zo hoog op dat
uiteindelijk het Hof van Holland er aan te
pas moest komen om de zaak op te lossen.
Het was allemaal goed gegaan tot het goed
in handen kwam van de familie Hoogca-
mer. Sebastiaen Jansz Hoogcamer, was een
vooraanstaand poorter van Goes. Toen hij
in 1617 overleed, werd zijn enig overgeble
ven zoon Willem, die nu de oudste van het
geslacht was, zijn opvolger. Willem stierf
in 1652 nadat hij ruim 35 jaar het land in
bezit gehad had. Zijn halfbroer Jacob was
er als de kippen bij om het land te clai
men. Helaas had hij er geen rekening mee
gehouden dat er een achternicht leefde,
Janneken Janse Croone, die ouder was dan
Jacob en daardoor meer recht op het goed
had. Om dit te bewijzen ontstond een pro
ces dat uitgevochten werd in de Hoge Raad.
Driekwart eeuw later zou er nog eens zo'n
proces plaatsvinden. Het systeem was dus
niet onfeilbaar.
Kluifjes voor genealogen
De vondst van gaandeland kan een mooi
uitgangspunt zijn voor genealogisch onder
zoek, vooral als dit land in opeenvolgende
overlopers getraceerd kan worden. Helaas
is zelden van een ambacht zo'n volledige
reeks overlopers bewaard gebleven als in
die van Oud 's-Heer Arendskerke. Ook is
men wel eens slordig omgesprongen met
de betiteling en heeft men gaandeland en
jaargetijland door elkaar gebruikt of soms
geheel vergeten te noteren. Per definitie
zijn de possesseurs van gaandeland aan
elkaar verwant, maar dat is soms moeilijk
aan te tonen zonder gebruik te maken van
aanvullende bronnen. Een interessant
staaltje van gaandeland waarin vreemde
bokkesprongen gemaakt zijn, onverwachte
naamsveranderingen plaatsvonden en uit-
104
