ken was daarmee voor de pelgrim een nog waardevoller religieus amulet. Op de nu bekende Akense spiegelinsignes is altijd centraal de toning van het kleed van Maria afgebeeld: twee priesters (afb. 2 en 3), soms ook engelen (afb. 1), hou den de over een stok geschoven tunica met de ene hand omhoog en wijzen er met de andere hand naar. Deze pelgrimstekens zijn vaak groot en vertellen een heel 'verhaal'. De uitvoering is steeds weer iets anders - afhankelijk van de vaardigheden en de per soonlijke inbreng van de maker - in detail is dit voor ons soms pas goed te zien op een sterk vergrote foto. Het zachte materiaal (lood-tin) vergroot de fragiliteit. Je vraagt je af hoe deze speldjes op kleding konden wor den gespeld of genaaid zonder ze te bescha digen. De tunica en de 'Maria Aquensis' worden binnen deze verhalende omlijstin gen vaak gecombineerd met voorstellingen uit het leven van Christus zoals een *Vera Icon' ofwel het Ware Gelaat van Christus (bovenin afb. 2), een Calvarie-scene (bovenin afb. 3) of Christus die Maria tot hemelko ningin kroont (onderin afb. 1). Men voegde ook verwijzingen toe naar andere devoties en heiligen, waaronder die van Karei de Grote de belangrijkste plaats inneemt. Heilige lijstjes Vanaf de tweede helft van de vijftiende eeuw komen ook gegoten ronde, vierkante of soms schildvormige lijstjes in omloop, voorzien van een losse, afzonderlijk gegoten voorstelling. De tunica is niet binnen de omlijsting afgebeeld, maar staat er stevig bovenop, tussen twee ruitvormige ophang- oogjes (afb. 4). Deze omlijstingen hadden vaak een kleurige achtergrond van textiel, leer, perkament of papier, ook wel zat de voorstelling tussen twee glasplaatjes of was er tinfolie aangebracht, dat fungeerde als spiegeltje. Vaak ontbreekt de inhoud, zo ook bij een met afb. 4 vergelijkbare omlijsting in de vitrine die in Goes gevonden is. Bij de lijstjes waarvan de inhoud wèl bewaard bleef is telkens de Maria Aquensis' afge beeld (afb. 5a en 5b). Van dit pelgrimsteken zijn de twee glasplaatjes nog aanwezig en het lijstje was oorspronkelijk ook van een spiegeltje of van een door het glas beschermde schildering voorzien. Als variant op deze vierkante omlijstin gen kennen we ook cirkelvormige omlijs tingen waarbinnen wel de toning van de tunica is afgebeeld, terwijl de omlijsting is bewerkt met een devote tekst. In Val- kenisse is een dergelijke ronde omlijsting gevonden, helaas zonder inhoud, maar met als opschrift een bekende lofzang op Maria: +AVE MARIA GRACIA PLENA DOMINVS G. (afb. 6). Dit lege lijstje is in Heilig en Profaan 2 weliswaar opgenomen bij de groep Akense insignes, in verband met de gelijkenis van de omlijsting en het opschrift, maar het is maar de vraag of hier een tunica-toning ingezeten heeft Vergelijk het met een andere ronde omlijs ting waarbinnen een gekroonde Maria met Kind en de leliescepter zit (afb. 7a en 7b). Ook hier geen concrete verwijzing naar Aken. Van dit insigne wordt het losse plaatje met de Maria-voorstelling door lip jes binnen het lijstje vastgehouden, de twee delen zijn bijeen gevonden. Aardig is dat nu de bevestigingsnaald, die aan de achter- Afb. 6. Omlijsting met opschrift: +AVE MARIA GRACIA PLENA DOMINVS G. Vindplaats Valkenisse, diameter 46 mm, lood-tin, rest van hangoogje, 1400-1450. Collectie Van Beuningen, Cothen, inv.nr. 2752 (HP2, afb. 1368). 60

Tijdschriftenbank Zeeland

De Spuije | 2008 | | pagina 62