Line van Zeelant, vandat so sloech Janne
Torf, daer gheen boete toe en hoort dan den
steen te draghene.
[Veroordeeld is] Line van Zeeland, omdat
zij Janne Torf geslagen heeft, van haar was
het niet mogelijk een boete te innen, zodat
zij de steen moet dragen.7'
In de negende-, tiende-eeuwse praktijk
kwam het erop neer dat de straf werd opge
legd aan vrije, recalcitrante vrouwen uit
de lagere klasse. Zo'n veroordeelde vrouw
moest een traject in haar dorp lopen als
symbool van haar individuele schande en
daarbij een of meerdere molenstenen mee
dragen als symbool van haar hoofdbezig
heid. Hoe vaak de straf feitelijk is opgelegd
en feitelijk werd uitgevoerd is niet duide
lijk, maar zeker is wel dat het in oorspong
ging om een (voornamelijk) vrouwelijke
dreigstraf en een vervangende sanctie op
een geldboete als hoofdstraf.8'
Steendragen als hoofdstraf
In de loop van de twaalfde/dertiende eeuw
heeft het vervangend strafelement, het
steendragen, zich ontwikkeld tot hoofdstraf.
In lijn met de rurale en economische inslag
van het oud-Germaanse strafrecht was de
schandestraf aanvankelijk afkoopbaar met
een boete, maar in de tijd van de opkomst
van de middeleeuwse steden verdween in
veel plaatsen deze mogelijkheid om zich aan
de effectieve strafuitvoering te onttrekken.
De verschuiving van een vermijdbare
vervangingsstraf naar een onvermijdbare
hoofdstraf vond waarschijnlijk plaats onder
invloed van drie factoren:
-In de eerste plaats het kerkelijke recht,
dat zwaar inzette op de individuele straf-
moraal, schuldbekentenis en boetedoening
en bijgevolg principieel sterk gekant was
tegen de afkoopbaarheid van straffen.
-In de tweede plaats het grafelijke recht,
dat door de toepassing van juridische
dwang iedere individuele schuldige daad
werkelijk beoogde en (onder andere onder
de groeiende invloed van het Romeinse
recht) in toenemende mate ook wist te
bestraffen.
-Tenslotte de geleidelijke (chronologisch
iets latere) verharding van het wereldlijke
en dus ook stedelijke strafrecht. Een ver
gelijking tussen de teksten uit het begin
en het einde van de vijftiende eeuw toont
bijvoorbeeld aan dat evenals elders, ook in
Reimerswaal het stadsbestuur de neiging
vertoonde hogere straffen af te kondigen.
De dubbel zo hoge geldboete voor schelden
is daarvan slechts één voorbeeld.9'
Stad
Gewest
Datum
Hoogte boetebedrag11'
Antwerpen
Brabant
XIII eeuw
3 pond
Bergen op Zoom
Brabant
1314/1397
10 schellingen (1/2 pond) tot 3 pond
Dendermonde
Vlaanderen
1374-1375
4 pond
Mechelen
Brabant
1375/1382/1385
40 schellingen (2 pond)
tot 3 pond, 2 schellingen
Ninove
Vlaanderen
1375
3-5 pond
Hulst
Zeeland
1399
23 schellingen (1,15 pond)
Reimerswaal
Zeeland
1402
1 pond
Turnhout
Brabant
1404
3 schellingen 4 denieren (0,2 pond)
Oudenaarde
Vlaanderen
1443
Verbanning
Breda
Brabant
1479/1482
Verbanning
Zierikzee
Zeeland
1485
27 groten (0,125 pond) tot 70 pond
Reimerswaal
Zeeland
1494
2 pond
Vilvoorde
Brabant
1495
20 pond
Hildernisse
Brabant
1498
3 pond
Steenbergen
Brabant
1504
10 pond
Tabel 1. Het afkoopbeleid voor schandstraffen in diverse steden.
19
l
