F
0
Bouwkundige onderwerpen
J
20
Muurankers
M. VAN DOORN
In het Groot Woordenboek der Neder
landse Taal (de 'Dikke van Dale') is te
lezen dat het woord anker is afgeleid van
het Latijnse woord 'ancore'. Het is de
schrijver van dit artikel als niet-klassiek
geschoolde onbekend wat de juiste ver
taling van dat woord is, maar hij is ervan
overtuigd dat het iets moet zijn in de trant
van 'verbinden', 'samenvoegen' of zo.
Voor niet-bouwkundigen zullen bij het
woord anker de gedachten allereerst uit
gaan naar het bekende scheepsanker,
een ijzeren voorwerp dat het schip mid
dels een ketting aan de zeebodem kan
verbinden (verankeren).
de achterliggende vloerconstructie en dak
constructie te verbinden. Muren zijn relatief
dun ten opzichte van hun hoogte en heb
ben de neiging uit te wijken en de horizon
tale vloer- en dakconstructies zijn dan ook
uitstekende elementen om de muren tegen
uitwijken of uitknikken te beschermen.
Muurankers zijn te onderscheiden in 'zicht'-
ankers en 'blinde' ankers. Zoals de namen
al doen vermoeden, zijn zichtankers aan
de buitenzijde van de muur, de gevel,
zichtbaar en worden blinde ankers geheel
in het muurwerk weggewerkt.
Daar waar de balken loodrecht op de muur
worden opgelegd, worden zogenaamde
anker. Afhankelijk van de representativiteit
van het bouwwerk werden ankers in meer
dere of mindere mate sierlijk bewerkt. In de
late gotiek en de renaissance ziet men vaak
fraai bewerkte sierankers, zoals bijvoorbeeld
aan het Gotische Huis aan de Turfkade te
Goes. Ook eenvoudiger uitgevoerde sieran
kers zijn waar te nemen, soms met motie
ven zoals de Franse lelie. Voorts ziet men
vaak het jaartal van het bouwjaar van de
gevel in de ankers verwerkt (fig. 3 en 4).
Vanaf het midden van de achttiende eeuw
worden ankers vaak blind verwerkt, dat wil
zeggen dat de schieter ontbreekt en de
staart is omgebogen en geheel in het met
selwerk is opgenomen. Men spreekt dan
van een 'blind'-anker of 'haak'-anker (fig. 5).
In de negentiende eeuw zien we een
nieuw model anker verschijnen, een type
anker mogelijk gemaakt door de opkomen
de industrialisatie, namelijk het gietijzeren
rozetanker (fig. 6). Het rozet is hier voor
zien van een gat, waardoor een ronde
staaf (de staart), waarvan het eind is voor
zien van schroefdraad, wordt geschoven.
j
-~w
lü Hr
s.
j L- VEER
<- STEUNBALK
"FtGLJUK 2.
STELIKSALKANKER
soms nok,hiet-
AL.TJD,
F1GUU» 1
H- knoop
1L STAART AMfcER
staartankers toegepast. Lopen de balken
evenwijdig aan de muur, dan spreekt men
van strijkbalkankers. Zie ter verduidelijking
de figuren 1 en 2. Omdat balken in zijde
lingse richting minder weerstand bieden,
wordt de veer van het strijkbalkanker over
twee of meer balken aangebracht.
Bouwelementen werden in het verleden
Met een moer wordt het rozet stevig tegen
de muur vastgeklemd. De hedendaagse
bouwwerken worden als spouwmuur uitge
voerd en het ligt voor de hand dat daarin
slechts blindankers worden toegepast.
Het muuranker heeft in de loop der tijden,
sinds het begin van bouwen in steen, zijn
grote verdienste ter verkrijging van solide,
stabiele gebouwconstructies bewezen.
Muurankers kenden echter ook een nega
tieve kant. IJzer kan namelijk roesten en
dat deed het dan ook. Bij roest krijgt ijzer
een veelvoud van zijn volume en drukt
het het omliggende metselwerk opzij,
waardoor het muurwerk gaat scheuren.
FIGUUR
FICUüt? 5
BUNDANKEK of
TtAAkAMtfE.*?.
RQZETANKER
In de bouwkunde verstaat men onder een
anker een ijzerconstructie voor het verbin
den van twee bouwkundige elementen. Zo
dienen muurankers om het muurwerk met
vaak gebruikt als middel voor ornamentiek.
Zo ook ankers, althans tot ongeveer het
midden van de achttiende eeuw. Daarna
werden zij meestal uitgevoerd als blind
Om die reden raakten historische gevels
vaak snel in verval en dienden dan voor
tijdig te worden gerestaureerd.