KRUITMOLENS OP WALCHEREN
door E. van Wijk
Inleiding
Het is vrij algemeen bekend, dat er in Middelburg kruitmolens hebben
gestaan; er is zelfs een Kruitmolenlaan en een sporthal, genaamd 'De Kruit-
ntolen'. Ook in Vlissingen zijn kruitmolens geweest, maar dat ook onder
Arnemuiden er een heeft gestaan, is veel minder bekend.
Wie echter rijdt van Arnemuiden naar Oranjeplaat langs de Oranjepolderse-
weg, ziet vlak voor de jachthaven aan de linkerkant een boerderij en mini-
camping 'De Kruitmolen' en deze naam is niet zomaar; daar ter plaatse heeft
een dergelijke molen gestaan.
Over de funktie van een kruitmolen heerst nogal eens onduidelijkheid. Of dit
komt doordat vroeger 'kruitmolen' met een d werd geschreven, is niet
duidelijk, maar men meent wel dat op zo'n molen kruiden of specerijen
werden gemalen. We hebben hier echter te doen met een buskruitmolen. Ook
was het geen windmolen, maar de energie werd geleverd door paarden.
De bedoeling van dit artikel is iets te zeggen over het maken van buskruit en de
werking van een kruitmolen, een overzicht te geven van de molens in
Middelburg en Vlissingen en enige duidelijkheid te verschaffen over de
kruitmolen onder Arnemuiden.
Het maken van buskruit en de werking van een kruitmolen
Een van de belangrijkste uitvindingen in de middeleeuwen was die van het
buskruit. Jacques Le Goff schrijft in zijn bekend boek 'De cultuur van
Middeleeuws Europa': 'op industrieel gebied werden slechts op een aantal
specifieke terreinen wezenlijke technische vernieuwingen doorgevoerd, die pas
tegen het eind van de middeleeuwen op grote schaal werden overgenomen'.
Hij meent dat de uitvinding van het buskruit de spectaculairste vernieuwing
was, maar dat het wel even geduurd heeft voordat ze op militair gebied van
doorslaggevende betekenis werd.
Een overlevering wil dat de monnik Berthold Schwarz ongeveer in het jaar
1250 in Freiburg in Duitsland het buskruit uitvond. Dit is zeer waarschijnlijk
niet waar; men neemt eerder aan dat het uitgevonden is aan de Nederrijn
tussen 1320 en 1330 en dat het daarna in de eerste vuurwapens is gebruikt.
Veel stelde dat nog niet voor. 'De kanonnen uit de 14e en zelfs de 15e eeuw
zaaiden meer paniek en angst bij de vijand door het kabaal dat ze maakten dan
door hun moorddadige uitwerking' (Le Goff). Pas na 1500 werd de middel
eeuwse vesting ernstig bedreigd door het kanon en kwam er een eind aan de
aanval door geharnaste ridders en daardoor aan de ridderlegers.
Men kan stellen dat de gevolgen van de uitvinding van het buskruit zeer ingrij
pend zijn geweest en dat de structuur van de maatschappelijke verhoudingen
er fundamenteel door gewijzigd is. De rol van adel en ridderdom was
grotendeels ten einde, zeker in Nederland en ervoor in de plaats kwamen koop
lieden en regenten. Door de ontwikkeling van de artillerie kwam er ook een
grote bloei van de ijzerindustrie. Maar dan is het einde van de middeleeuwen al
lang voorbij.
'Het maken van buskruit gebeurde in het begin met de hand. Het bestond uit
een mengsel van salpeter, zwavel en houtskool en die onderdelen werden eerst
8
