DE PORTUGEES-ISRAELITISCHE
BEGRAAFPLAATS TE MIDDELBURG
door A. Vos
Middelburg, niet ten onrechte monumentenstad genoemd, herbergt twee
monumenten die, ondanks hun zeldzaamheid, in een deplorabele toestand ver
keren. Het zijn Joodse monumenten die dreigen in verder verval te geraken.
Het meest bekend is de synagoge, gebouwd in 1705, de oudste Nederlandse sy
nagoge die ooit buiten Amsterdam werd gebouwd.
Minder bekend, maar cultuur-historisch zeker niet minder belangrijk, is de
Portugees-Israëlitische begraafplaats te Middelburg.
Omdat in vroeger eeuwen in of rondom kerken werd begraven zijn Christelijke
begraafplaatsen een vrij recent verschijnsel. Bovendien worden deze graven na
verloop van tijd dikwijls geruimd.
Joden hebben daarentegen hun doden altijd op speciale begraafplaatsen ter
aarde besteld.
In dit verband is het dan ook opmerkelijk dat het eerste bezit dat Abraham
zich in het land Kanaan verwierf een begraafplaats was voor zijn vrouw Sara:
de spelonk van Machpela bij Hebron. (Gen. 23).
Het ligt dan ook voor de hand dat de oudste begraafplaatsen van ons land
Joodse begraafplaatsen zijn.
De oudste vinden wij bij Amsterdam en zij zijn gesticht in het begin van de 17e
eeuw. Muiderberg voor de Asjkenasische Joden (1642) en Ouderkerk a/d
Amstel (1614) voor de Portugese Joden. Beide begraafplaatsen zijn nog in ge
bruik en tellen ieder tienduizenden graven. De teksten en versieringen op de
stenen geven een goede indruk van de ontwikkeling van de funeraire kunst in
deze Joodse gemeenschappen. Eveneens uit het begin van de 17e eeuw stamt
een kleine Portugese begraafplaats in het huidige centrum van Rotterdam.
Slechts een nietig grasveldje achter hoge flatgebouwen waar men slechts met
moeite enige liggende stenen kan zien.
Onbekend bij het Rotterdamse publiek en zelfs bij de omwonenden.
De begraafplaats van Middelburg is de vierde van ons land.
Niet geheel onbekend want omdat hier een van de grondleggers van het Engel
se Jodendom ligt begraven heeft deze begraafplaats al in het begin van deze
eeuw in de belangstelling gestaan.
Nu de laatste jaren (na de publicaties van J.H. de Vey Mestdagh over begraaf
plaatsen en van J.F. van Agt over synagogen) de belangstelling voor Joodse
monumenten is toegenomen, groeit ook in Middelburg de interesse in dit stuk
je Middelburgse geschiedenis. Een geschiedenis waarvan de wortels liggen in
Spanje en Portugal.
De Sefardiem
Toen, na de verwoesting van de Tempel van Salomo (586 v. Chr.), inwoners
van Jeruzalem in ballingschap naar Babyion werden afgevoerd, vluchtten vele
bewoners van het koninkrijk Juda naar andere windstreken.
De ballingschap van het Joodse volk, de diaspora, was begonnen; eeuwen voor
het begin van onze jaartelling.
In Noord-Afrika werden Elefantine aan de Nijl en Djerba voor de kust van
Tunesië belangrijke Joodse gemeenschappen.
De belangrijkste Joodse gemeenschap zou in Afrika het latere Alexandrië wor-
27
