aantal geestverwanten, vrijheid van godsdienst bepleitte.
Zij waren bereid er goed voor te betalen.
Veel succes hadden zij niet en Marco Perez bestreed sindsdien Philips II door
30.000 exemplaren van de Institutie van Calvijn, in het Spaans, naar Spanje te
smokkelen.
In 1568 onderhandelde Marco Perez met Willem van Oranje en verleende hem
ook financiële steun in zijn strijd tegen hun gemeenschappelijke vijand. En
hoe groot zal de invloed van Marco Perez zijn geweest op de oude psalmberij
ming? Datheen was immers een van zijn huisvrienden.
De gebeurtenissen volgen elkaar nu snel op.
In 1579 (Unie van Utrecht) wordt vrijheid van geweten verleend aan alle inwo
ners van de Verenigde Nederlanden; nog geen vrijheid van godsdienst. Men
werd niet meer vanwege het geloof vervolgd maar dit betekende nog geen asiel
recht voor Marranen of Joden.
Iedere stad of provincie kon wel of geen toelating verlenen.
Wanneer in 1585 Antwerpen weer in handen valt van de Spanjaarden komt in
de daarop volgende jaren een ware exodus op gang en vragen Marranen vanuit
Keulen in 1586 aan de Zeeuwse Staten een Sauve Garde, toelating, voor de
Antwerpse Marranen.
Pas in 1587 wordt deze toelating verleend op aandringen van Salvador de la
Palma, een Calvinist van Marraanse origine.
Nu ligt Zeeland en spoedig daarna enkele steden in Holland, open voor de
Marranen die nu als vrije mensen openlijk kunnen overgaan tot het geloof van
hun voorvaderen.
Het Joodse leven wordt de nieuwe Joden wel mogelijk, niet gemakkelijk
gemaakt. De Calvinistische kerkeraden zijn zeer terughoudend en menigmaal
komen zij in conflict omdat de Joden teveel vrijheid zouden hebben.
En vormen zij geen bedreiging voor het pas ontloken Calvinisme?
In Middelburg wordt aan de Portugese Joden niet toegestaan een eigen syna
goge te bouwen. Men moet genoegen nemen met synagogediensten ten huize
van de Pinto op de Rouaanse Kaai waar Jacob Juda Templo Leon de eerste
rabbijn van Middelburg werd.
Deze was in 1603 geboren te Hamburg en bouwde hier in Middelburg een
model van de Tempel van Salomo dat in Nederland en in Engeland werd geëx
poseerd. Ook maakte hij een beschrijving van de Tempel die hij heeft
opgedragen aan de Staten van Zeeland.
In 1641 vertrok hij, met tempelmodel, naar Amsterdam, om later rabbijn te
worden in Engeland, waar hij is overleden.
Wel kregen de Joden in 1655 toestemming een eigen begraafplaats te stichten
aan de huidige Jodengang te Middelburg. De koopacte bevindt zich nog in het
gemeentearchief te Amsterdam.
Zonder beperkingen werd de toestemming niet verleend.
Begraven worden mocht er dan wel. 'Ceremoniën daaromtrent' moesten
achterwege blijven.
Amsterdam was voor de Portugezen veel aantrekkelijker.
Men had er veel vroeger dan hier toestemming gekregen voor begraafplaatsen
en synagogen. Hoewel Amstedam voor de scheepvaart minder toegankelijk
was dan Middelburg trokken de meeste Joden naar Amsterdam waar onder
leiding van beroemde rabbijnen als Saul Levi Morteira en Menasse Ben Israël
een bloeiende Joodse gemeente was ontstaan.
En zo verrees het Jeruzalem van het Westen aan de Amstel en niet aan de
Arne, hoewel Middelburg de oudste rechten had.
31
