In één grafschrift worden beide kalenders door elkaar gebruikt.
Abigail de Luzeno
Fallecio en 2 de Junio
de 5454
De 2e juni van het jaar 5454, d.i. 1694!
In de 65 jaar dat de begraafplaats werd gebruikt vonden er slechts 93 begra
fenissen plaats. Wanneer dan ook nog een aantal vanuit Antwerpen werd be
graven zal de Portugees-Joodse gemeenschap van Middelburg toch niet zo
groot zijn geweest.
Of werd ook vanuit Middelburg in Ouderkerk a/d Amstel begraven?
Zoals toch ook gebeurde met Menasse Ben Israël.
Enkele Hebreeuwse teksten bevatten woordspelingen zoals die van Jitschak
Gomes (v. Duin, Zeeuws Tijdschrift) en van Josef Natan.
Woordspelingen met eigen namen en bijbelteksten zijn op Joodse grafstenen
geen zeldzaamheid. (Op de Asjkenasische begraafplaats aan de Walensingel
zijn vele woordspelingen te vinden). Hier heeft ook Menasse Ben Israël zijn
zoon Samuël begraven. Het grafschrift luidt:
Sa (Sepultura)
Do Doctor Samuël
F° (Filio) do Haham (Rabbijn) Menasse
Ben Israël
Falesco em 4 Tishri
5418
Voor het laatst werd er begraven in 1721vanuit Antwerpen. Daarna verbood
de Middelburgse overheid het begraven vanuit Antwerpen in verband met de
daar toen heersende pest.
De meeste Middelburgse Sefardiem waren toen al naar Amsterdam vertrokken
en vanaf 1705 bestond ook al de Asjkenasische begraafplaats.
Langzaam maar zeker werden de stenen overwoekerd en zakten de stenen weg
in de grond. Totdat in het begin van deze eeuw Rev. I. Harris, een protestants
Engels geestelijke, waarschijnlijk tevergeefs op zoek was naar het graf van
Menasse Ben Israël maar wel het graf vond van zijn zoon.
In een actie via de Jewish Chronicle werden gelden ingezameld voor de res
tauratie van deze begraafplaats die in 1913 werd voltooid. Het graf van
Samuël Ben Menasse kreeg een extra accent uit erkentelijkheid voor zijn ini
tiatieven die hebben geleid tot de toelating van Joden in Engeland.
Vele stenen zijn nu weer ernstig beschadigd en wanneer Middelburg dit monu
ment wil behouden, dient restauratie niet al te lang op zich te laten wachten.
Ondertussen rusten de nakomelingen van de Middelburgse Marranen tot in de
lengte van dagen of, zoals onlangs een Amsterdamse rabbijn zei,
'Tot de grote dag'.
Voor deze notitie werd gebruik gemaakt van
1. Encyclopaedia Britannica
2. Encyclopaedia Judaica
3. Memorboek M. Gans
4. Nederlandse Synagogen (Van Agt en Van Voolen)
5. De Synagoge (De Breffny)
6. Geschiedenis van Joden van Middelburg (Blom)
7. Zij lieten hun sporen achter (Meijer)
8. Sephardim, The spirit that has withstood the times (Huisman)
34
