j/ti e iiüyir.j/ï.yoris
53
&afan^reMiUacl'0urg?2tt9*cc
nalisme was er mede debet aan. Liberalen
en socialisten hielden een oorlog voor on
mogelijk. De liberalen achtten een oorlog
irrationeel, gelet op de economische be
trekkingen tussen landen. De socialisten
waren ervan overtuigd dat de 'arbeiders al
ler landen' elkaar niet naar het leven zou
den staan. Oorlog was een spelletje voor
de elites, voortzetting van het politieke de
bat met andere middelen. Het opkomend
nationalisme gaf echter voeding aan een
ander soort retoriek. De arbeider, de land
genoot, moest zich opofferen voor eigen
haard en natie. De tijdgeest hielp daarbij
een handje. Doodgaan voor je veertigste
was gangbaar, ziekte werd meer gevreesd
dan oorlog. De oorlog werd zelfs verheer
lijkt. Oorlog bracht vernieuwing, vrede
stagnatie (Hegel). In oorlogen gold het
recht van de sterkste. De mens kon als
krijger boven zichzelf uitstijgen (Nietz
sche).
Wat ook hielp was de enorme wapenwed
loop, mogelijk geworden door de industrië
le revolutie. Door nieuwe wapens nam de
vuurkracht per soldaat enorm toe. De ster
ke groei van de bevolking maakte boven
dien steeds grotere legers mogelijk. Door
de uitvinding van ingeblikt voedsel was de
voedselvoorziening geen groot logistiek
probleem. Duitsland had in 1880 1,7 mil
joen soldaten onder de wapenen, in 1914
waren dat er al 4 miljoen, waarvan de
dienstplichtigen drie jaar in dienst bleven.
De militaire staven besteedden veel tijd
aan het uitdokteren van aanvalsplannen. In
1914 stonden twee machtsblokken tegen
over elkaar: Rusland, Frankrijk en Enge
land aan de ene kant, Duitsland en de
Oostenrijks-Hongaarse monarchie aan de
andere kant. De neiging om iets met al dat
materiaal en met al die kennis en man-
kracht te doen moet groot geweest zijn.
Een klein conflict kan in zo'n situatie de
lont in het kruitvat zijn.
Die lont werd geleverd door de moord op
de Oostenrijkse kroonprins Franz Ferdi
nand op 5 juli 1914. De moordenaar had
een sterke band met Servië en dat land
riep de hulp in van Rusland om de wraak
yim iffuvtratiertyeeKeninaen Joor^r *eo&i>5iei
"georganiseerd doorliet Comi/'C UC ycCOUrS ülixJlcfunQ3 'Jfeft/eS
m/w/v'/*IKmi 1 »/in4 rw/» rfritjfyï-t \j/*ffrnnn
In de Sint-Jorisdoelen in Middelburg hield het
Comité' de Secours aux Victimes Beige in 1914
een tentoonstelling waarvan de opbrengst ten
goede kwam aan de oorlogsslachtoffers en
vluchtelingen. Affiche ontworpen door Leo
Gestel. (Zeeuwse Bibliotheek, Beeldbank Zee
land, recordnr. 4196)
van Oostenrijk te ontlopen. Duitsland, het
sterkste land van Europa, zou de Russen
van repliek moeten dienen, maar voelde er
weinig voor om zowel aan het Oostfront
als aan het Westfront actief te zijn. Het be-
