sloot daarom eerst korte metten te maken
met de Fransen. Daarvoor waren zes we
ken uitgetrokken. Toen Rusland eerder dan
verwacht mobiliseerde, raakten de Duit
sers in paniek en vielen Frankrijk binnen.
Erg vlot verliep de operatie niet en de op
mars werd bij de Marne tot staan gebracht.
Dat had verschillende oorzaken. In de eer
ste plaats schoten de Engelsen, op grond
van een oud verdrag, de Belgen te hulp. In
de tweede plaats schrapten de Duitsers de
aanvalsroute door Zuid-Limburg, wat tot
opstoppingen leidde in de meer zuidelijk
gelegen corridors. Bovendien werden zij
geconfronteerd met een eerder dan ver
wachte aanval van de Russen aan het
Oostfront. Er is dan met recht een wereld
oorlog ontstaan. Niet alleen werd op twee
fronten gevochten, ook buiten Europa werd
slag geleverd tegen de Duitsers en hun
bondgenoten (waaronder Turkije): in China,
in Afrika, in Irak en op zee onder andere
bij de Falklands. Na verloop van tijd werd
ook het thuisfront bij de oorlog betrokken.
Vrouwen werden ingezet voor de oorlogs
industrie, het hielp de emancipatie een
stap vooruit. De inzet van vliegtuigen en
zeppelins betekende dat voortaan ook bur
gers een doel waren voor strategische
bombardementen. Door een Britse blokka
de van de Duitse havens werd geprobeerd
de Duitse burgers uit te hongeren. Al wa
ren de verliezen vooralsnog niet groot, het
psychologisch effect telde.
Al met al duurde de oorlog ongewoon
lang. Defensieve wapens bleken sterker
dan offensieve. De technische ontwikkeling
in het wapentuig liep sterk vooruit op de
gehanteerde krijgstactieken. De legers wa
ren verschanst in onafgebroken linies van
loopgraven en bunkers waar men maar
moeilijk doorheen kon breken. Mijnwerkers
uit Wales werden ingezet om gangen te
graven onder de linies. Voor de soldaten in
de loopgraven was de situatie immens
zwaar door kou, water en ratten. Tanks lie
pen vast in de modder. Er wordt voor het
eerst in de geschiedenis met gifgas ge
werkt, al bleef het gebruik gelukkig be
perkt: als de wind verkeerd stond had je al
gauw zelf een probleem. De grote man
achter de toepassing van oorlogsgas, de
chemicus Fritz Haber, zou na de oorlog de
Nobelprijs voor scheikunde krijgen.
De oorlog had uiteraard effect op vele as
pecten van het maatschappelijk leven. De
medische wetenschap ging met sprongen
vooruit. De shellshock werd (h)erkend als
ziektebeeld, de Britten executeerden er
nog driehonderd man voor wegens deser
tie. Voor kunstenaars leverde de oorlog ar
tistieke inspiratie. Schrijvers en beeldend
kunstenaars getuigden op indringende wij
ze van de gruwelen van hun tijd.
Nederland bleef neutraal. Om die positie te
handhaven waren 200 duizend militairen
gemobiliseerd en aan de grenzen gele
gerd. Daar hadden ze voornamelijk niets te
doen. Zeeland was een belangrijke post
vanwege de toegang tot Antwerpen. Toen
de nog jonge Churchill bedacht de weg
naar Antwerpen vrij te maken, overwoog
minister-president Cort van der Linden
hulp van de Duitsers te vragen om de
Schelde te verdedigen. Intussen werd Zee
land overstroomd door Belgische vluchte
lingen. De meerderheid van hen (in totaal
115 duizend) werd opgevangen in interne
ringskampen en gedwongen tewerkge
steld. Na de oorlog zou de Nederlandse
regering er geen been in zien om de Bel
gen de rekening voor kost en inwoning te
presenteren. De Belgische regering daar
entegen dacht haar oorlogsschade te ver-
