Het spreekt natuurlijk vanzelf dat deze buiten
landse ontwikkelingsinvesteerders juist hier hun friet
gingen bakken omdat het Zeeuwse Bintje nergens ter
wereld zo smakelijk te vinden is. De frietfabrieken
staan allemaal (het zijn er zelfs drie) langs de A58.
Daarnaast liggen de vette akkers te glanzen. Nu heb
ben de boeren er weer als vanouds paars- of witbloei
ende aardappelen gezet, mag je verwachten. Als je dat
mag verwachten. 'Drie cent per kilo, daar moeten ze
het voor doen,' zegt Alex van Hootegem over zijn col
lega's. 'Bij de frietfabriek hebben ze de houding: "U
mag blij zijn dat we u van uw probleem afhelpen.'"
Station Kruiningen-Yerseke, waar Van Hootegem
me opwacht, is een verrassing. Je bent er na het lan
delijke uitzicht vanaf Bergen op Zoom niet op voorbe
reid dat hier een immense fabriek ter grootte van een
hoogoven staat uit te dampen. Kruiningers maken wat
hogere glazenwasserkosten dan elders, het vet slaat
neer, Van Hootegem voelt het aan het stuk grasland
dat hij langs de overkant van het spoor heeft liggen.
Uit zijn ramen heeft Van Hootegem zicht op de snel
weg. Hij kan de zware vrieswagens van Lamb Weston
en van McCain voorbij zien denderen. Er wordt
onvoorstelbaar ver met eten gesleept. De friet die Alex
en zijn vrouw Anneke in Thailand voorgezet kregen,
was van Lamb Weston. Die in Cuba ook.
Van Hootegems eigen biologische Nicola's
gaan voor vijftien cent per kilo naar natuurwin-
kels in Duitsland, waar hij erg geprezen wordt
als Salatkartoffel. Het is nu eenmaal zo dat de
Nederlandse biologische teelt het net als de gang
bare - voor 80 a 90 procent - van export moet
hebben: Engeland, Frankrijk en Duitsland zijn
meer dan wij bereid om te betalen voor wat lek
kerder is. Eigenlijk had Van Hootegem dit jaar
pech met de prijs, want het jaar ervoor was het
een kwartje. Vijftien cent is nog onder de kost
prijs, maar het is tenminste niet een opbrengst-
prijs die een slag in je gezicht is.
Alex van Hootegem is eens op excursie geweest,
in de fabriek van Lamb Weston/Meijer. Hij was uit
genodigd omdat hij toen nog voorzitter was van de
Producentenvereniging Aardappelen. 'Ik vroeg: "Wie
proeft de aardappels hier nou?" Dat vonden ze een
rare vraag. Proeven doen ze niet. Ik realiseerde me dat
in het productieproces de smaak zelfs helemaal ver
dwijnt.' Je proeft zoiets als je het zelf probeert, merkte
Alex van Hootegem, die dat deed met aardappelen
die te koud hadden gelegen. 'Ze waren versuikerd.
Ik blancheerde ze, dan blijkt alle smaak er inenen af
te zijn. Blancheren is wat de fabriek doet, dan treedt
de suiker naar buiten en bakken ze mooier. Door het
blancheren proef je in friet geen aardappel, je proeft
alleen het vet.' Bij die rondleiding waren ze vreselijk
trots op friet die in een bierbeslagje was gedoopt. Het
heette zo, "Bierfriet". Ik heb me inmiddels laten ver
tellen dat ze naar een nóg nieuwer smaakje zoeken.
Een beslagje dat "echte aardappelsmaak" nabootst.'
Fake Agriculture
Van Hootegem spreekt zo af en toe één van de oud-
directeuren-oprichters. De Zeeuwse frietfabrieken,
van oorsprong familiebedrijven, gaan allemaal terug
op boeren die in hun schuurtje wat friet gingen bak
ken van eigen aardappelen, die ze vervolgens aan
plaatselijke patatbakkers gingen leveren. 'Omdat ze
zelf aardappelboeren zijn geweest, zouden ze zich
voor de onchristelijk lage prijzen die ze nu uitbetalen
moeten schamen. Ze excuseren zich er wel voor, maar
hun argument is dat ze "mee moeten, in de wereld-
concurrentie." Ik was erbij dat ze tegen bezoekende
landbouwspecialisten uit de Tweede Kamer zeiden:
"De politiek moet wat aan die boereninkomens doen!"
Ik denk: jullie frietfabrikanten zijn wereldwijd maar
met zijn vierenWaarom spreken jullie onderling niet
wat af?'
'Kopen onder kostprijs,' vraagt Van Hootegem
zich af, 'zou je dat niet eens moeten noemen wat het
in feite is: helingHet is de desastreuze prijs waarmee
je fraudes en gifschandalen uitlokt, want om niet nóg
meer verlies te lijden, grijpen boeren naar illegale
middelen en extra kunstmest. Door de grievend lage
prijs realiseren ze zich niet meer dat het voedsel is dat
ze produceren.'
'We denken dat onze voedseldistributie logisch is,'
redeneert Van Hootegem. 'Het lijkt allemaal ontzet
tend efficiënt en goedkoop, maar het is niet logisch en
niet goedkoop, want de kosten zitten in het transport,
en het systeem brengt voor boeren geen inkomen
meer op. De boeren krijgen veel te weinig, terwijl
de consument toch heus wel veel betaalt. Ik zou het
logischer vinden als boer Piet op zijn eigen boerde
rij de lekkerste chips van de omgeving zou maken,
of bloemkoolroosjes zou snijden, op niet al te grote
schaal. Technologisch is een groentesnijderij op een
boerderij financieel tegenwoordig heel goed haalbaar.
10 Zeeuws Tijdschrift 2005/3-4
