Emancipatie en documentatie
Loe Schout, Fanfare der emancipatie. Honderd jaar
muziekvereniging ONDA Ritthem. Middelburg/
Vlissingen: Uitgeverij Den Boer/De Ruiter en de
Stichting Ooggetuigen van de 20ste eeuw Zeeland,
2005). isbn 90 74576 58 3, 12,50.
Errit Petersma, Zenuwarts in Zeeland. Vlissingen:
Uitgeverij ADZ, 2004. isbn 90 72838 35 1, 15,95.
Cor Heijkoop, Verdaagd voor de boulevard. Scheeps-
strandingen op en nabij de Vlissingse Noordzeeboulevard.
Vlissingen: Uitgeverij ADZ, 2004. isbn 90 72838 34 3,
17.95-
Fish, War and Politics 1300-2003 International
Conference. Thema-uitgave van NETwerk, Jaarboek
Visserijmuseum 2004 (Vlaardingen).
Onverdroten volgen de uitgaven in de reeks
Ooggetuigen van de twintigste eeuw elkaar op.
De zesde aflevering werd gepresenteerd in april,
tijdens de feestelijke jaaruitvoering van de toen
honderdjarige muziekvereniging waaraan het boek
is gewijd. Loe Schout, de auteur, is een kleinzoon
van een van de oprichters. ONDA ('Oefening Na
Den Arbeid') is de oudste vereniging van Ritthem,
en vervulde in de eeuw van haar bestaan steeds
een kernfunctie in het dorp. Hoogtijdagen zonder
optreden van ONDA waren er
ondenkbaar. Het Ritthemse
gemeenschapsleven, dus ook
dat van ONDA, was altijd sterk
verweven met het lidmaat
schap van de kerk, de school,
de korfbal-, de Oranje- en de
ringrijdersvereniging. Schout
haalt veel zegslieden aan in zijn
boek, maar een schoolvoorbeeld
van oral history is Fanfare der
emancipatie toch niet. Wat is
het boekje dan, de zoveelste
traditionele dorpsgeschiede
nis op schrift? Het heeft daar
wel enige trekken van. Schout
kan toegankelijk schrijven; hij
■g Loe Schout op tienjarige leeftijd en
al actief bij ONDA.
werkt dan ook in het communicatievak en leidt bij
een organisatie voor ontwikkelingssamenwerking een
afdeling voor internet en nieuwe media. Loe Schout
voert de lezer in optocht achter zijn fanfare door de
met dit muziekgezelschap zo verweven historie van
zijn geboortedorp. We lezen over de sociale structuur
kort na 1900, het cafébezoek van de muzikanten na
een al of niet geslaagd optreden, de ontreddering
van de Tweede Wereldoorlog en de zestien maanden
durende inundatie die daarop volgde: over 'onvermij
delijke ruzies, irritaties en twisten', het verlies van de
gemeentelijke zelfstandigheid (1966), het verschil van
mentaliteit tussen autochtonen en nieuwkomers in
het dorp enzovoort.
Toch wil het boek - de titel zegt het al - meer
zijn. Schout heeft duidelijk een visie. De grondtoon
van zijn verhaal is sociaal-historisch en emancipato
risch. Dat verbaast mij niks, gezien Schouts verleden
als zeer geëngageerd persoon en links activist. Maar
dit stempel van de late jaren zestig is nergens echt
herkenbaar; het blijft allemaal impliciet en sugges
tief. Dit compositorisch raffinement geeft Fanfare der
emancipatie een zekere meerwaarde. De Proloog zet
reeds deze grondtoon: initiatiefnemers Aarnout en
Ko Schout, Willem Koppejan en Piet-Jan de Pagter
vragen zich in 1905 af of je dat zomaar kunt doen,
een muziekvereniging oprichten. Moeten ze dat niet
eerst aan de burgemeester, de dominee of de meester
vragen? Nee, besluiten ze, je kunt gewoon begin
nen. 'Drie jaar eerder zijn Piet-Jan en de vader van
Aarnout een soort vakbond begonnen voor de arbei
ders van het dorp en van de boerderijen. Die hebben
ze ook "gewoon" opgericht.' Hoe kan deze teneur ook
anders, met die naam ONDA5 Immers, in 1899 richt
ten vrij-socialisten in Vlissingen al een muziekvereni
ging op met dezelfde naam. Maar dit ONDA, bemand
door personen gepokt en gemazeld in vuurrode
scherpslijperij, valt al in 1910 uiteen na grote bonje
over een controversieel optreden ter gelegenheid van
het planten van een oranjeboom.
ONDA in Ritthem bleef ondanks talloze moei
lijkheden bestaan. Want 'ons bin Souburrug nie' was
een gevleugelde uitspraak in het kleine Ritthem. En
Vlissingen óók niet.
Een ooggetuigenverhaal vanuit een heel ander blik
veld is Errit Petersma's Zenuwarts in Zeeland. Toch
is emancipatie ook hier aan de orde. Het boek gaat
81 Ze euws Tijdschrift 2005/3-4
