ACTIVITEITEN VAN DE TEMPELIERS IN ZEELAND, DOMEIN EN
INVLOED VAN DE TEMPELRIDDERS NABIJ AXEL EN ZAAMSLAG,
1200-1584
1
Adrie de Kraker
Wie in Brussel de kleine, maar zeer smaakvolle tentoonstelling over de Orde van Malta heeft gezien en
kennis heeft genomen van de catalogus, kan het niet ontgaan zijn dat de Orde ook in de Nederlanden
zeer actief is geweest'In een kon artikel werd onlangs opnieuw aandacht geschonken aan de Orde der
Tempeliers en hun hofte Zaamslag2. Genoeg aanleiding om eens nader te onderzoeken wat nog meer te
zeggen valt over de Tempeliers in het gedeelte van oostelijk Zeeuwsch-Vlaanderen clat tijdens de middel
eeuwen de Vier Ambachten werd genoemd en in het noorden van Vlaanderen lag. In dit artikel gaan
we nader in op een aantal vragen. Allereerst wordt bekeken wie de Tempelridders waren; terloops is ook
al de naam Orde van Malta gevallen. Vervolgens staan we stil bij het bronnenmateriaal zowel de ge
schreven als ongeschreven bronnen. Verder wordt ingegaan op de vraag, hoe groot de omvang van het
goederenbezit der Tempeliers in de Vier Ambachten is geiveest en waar dit heeft gelegen. Ten slotte kan
op grond van dit bezit worden nagegaan welke andere activiteiten de Orde heeft ontplooid en hoe groot
de invloed der Tempeliers in de Vier Ambachten is geweest. We beperken ons bij cle laatste vraag voorna
melijk tot hun activiteiten rondom Zaamslag.
Achtergrond en organisatie van de Orde der Tem
peliers
In de middeleeuwen zijn tijdens de kruistochten
drie belangrijke ridderorden ontstaan: de Orde
der Tempeliers, de Johannieters (of Orde van
Malta) en de Duitse Ridderorde. Laatstgenoemde
orde werd in de Lage Landen geleid door de in
Mechelen gevestigde Commanderij van Pitsen-
burg3. 'Pitsenburg' oefende overigens ook in de
Vier Ambachten invloed uit, maar daar gaan we
hier verder niet op in.
De Orde der Tempeliers, die tussen de eerste
twee kruistochten ontstond, is in de loop van de
twaalfde eeuw gaan samenwerken met de Orde
van het Hospitaal van St. Jan te Jeruzalem. Deze
Orde werd ook met namen als de I lopitaabidders
of de Johannieters aangeduid. Hun hospitaal
werd omstreeks 1080 in Jeruzalem gesticht en
hield zich bezig met de opvang en verpleging
van pelgrims. Instandhouding van het hospitaal
kostte veel geld. De Tempeliers, afkomstig uit
adellijke families, waren vrij rijk. Zij hielden zich
bovendien bezig met allerlei financiële transac
ties. Geruchten over ketterij, afgodendom en so
domie die eind 1305, begin 1306 in Parijs circu
leerden, noopten Philips de Schone tot ingrijpen'.
In 1307 vielen de Tempeliers bij het Franse hof in
ongenade. Uiteindelijk hief paus Clemens V de
Tempelorde bij bulle van 22 maart 1312 op. Ook
Afb. 1: Het dorp Zaamslag in 1569, getekend door Franchoys Horenbault (Rijksarchief Gent). Foto: Arthur Blewanus.
