BEROERING IN ZEELAND IN 1747
129
P.J. Smallegange
Tweehonderdvijftig jaar geleden was Zeeland in rep en roer. Vooral in april 1747 was het onrustig. De
Fransen waren Staats-Vlaanderen binnengevallen, in Veere deed een volksbeweging van zich spreken,
in Middelburg iverd een burgemeesterswoning geplunderd en in Zierikzee een magistraat gemolesteerd.
Wat was er aan de hand? Een omwenteling? Oproer? Of alleen maar wat onlusten? In de historisch-topo
grafische atlas Zelandia Illustrata deel ui) bevinden zich enige prenten die op deze periode betrekking
hebben.
Oorlog
Vanaf 1740 was een groot deel van Europa weer
eens in een oorlog verwikkeld: de Oostenrijkse
successieoorlog. Meerdere landen hadden een
begerig oog laten vallen op de erfenis van Maria
Theresia, die in 1740 keizerin van Oostenrijk en
de Oostenrijkse erflanden was geworden. Pruisen
wilde graag Silezië in bezit krijgen en Frankrijk
streefde naar gebiedsuitbreiding, onder andere in
de Oostenrijkse Zuidelijke) Nederlanden.
De Republiek der Zeven Verenigde Nederlan
den en Engeland steunden Maria Theresia nadat
Oostenrijk de concurrerende Oost-Indische Com
pagnie in Oostende had opgeheven. De Repu
bliek leverde wel morele en financiële maar nau
welijks militaire steun. Zij was formeel niet in
staat van oorlog met Frankrijk. Integendeel, de
Republiek handhaafde het in 1739 met Frankrijk
gesloten, voor de Nederlanden uiterst voordelige
handelsverdrag. De handel van Hollandse en
Zeeuwse kooplieden op Frankrijk ging tot erger
nis van Engeland de eerste jaren van de oorlog
gewoon door.
Macht om Frankrijk te weerstaan had de Repu
bliek niet: zonder veel verzet van de Nederlan
ders - die nog barrièresteden in de Zuidelijke Ne
derlanden bezaten - veroverden de Fransen
onder leiding van de bekwame veldheer Maurits
van Saksen in de jaren 1744—1745 die Zuidelijke
Nederlanden. Ook stelde Frankrijk in die periode
het handelsverdrag buiten werking.
De regenten in de Republiek (tweede stadhou
derloze tijdperk) wilden wel met Frankrijk tot een
akkoord komen, maar niet zonder Engeland. En
geland voelde hier voorlopig weinig voor, omdat
het door de verovering van Cap Breton, het ei
land in de monding van de St. Laurens, een
machtige positie in de Noord-Amerikaanse kolo
niën had opgebouwd.
Gezag om zich tegenover Engeland te doen
gelden had de Republiek ook niet. De (nieuwe)
raadpensionaris Gilles durfde geen gebruik te
maken van de machtiging van het Secreet Be
sogne, dat voor de Staten-Generaal de buiten
landse politiek leidde, om desnoods zonder En
geland met Frankrijk tot overeenstemming te ko
men. Hij wist dat elk optreden buiten Engeland
om de Oranjepartij in de kaart zou spelen. Juist in
deze tijd had Oranje een krachtige pleitbezorger
gekregen in Willem Bentinck van Rhoon, lid van
de Staten van Holland en gedeputeerde ter Sta
ten-Generaal, een halve Engelsman (zijn moeder
was Engelse), die goed met de Engelsen kon sa
menwerken. Zo kon de Republiek noch oorlog
voeren, noch vrede sluiten.
Staats- Vlaanderen
Op 17 april 1747 kreeg Gilles van de vertegen
woordiger van de Franse regering de verplette
rende mededeling, dat deze het grondgebied van
de Nederlanden niet langer zou ontzien; Frankrijk
was weliswaar nog altijd niet in oorlog met de
Republiek, maar wel hadden Frankrijks vijanden,
Oostenrijkse en Engelse troepen, zich terugge
trokken op haar grondgebied.
Op de dag van de kennisgeving aan Gilles vie
len de Fransen onder leiding van Löwendahl
Staats-Vlaanderen binnen. Ze trokken over een
vrij breed front op en veroverden de ene plaats
na de andere. Verzoeken om manschappen, mu
nitie en voorraden werden over en weer ge
stuurd. onder andere naar de Gecommitteerde
Raden van Zeeland. Vrij snel realiseerde men zich
in Staats-Vlaanderen dat de Staten-Generaal niet
tijdig genoeg voor voldoende manschappen had
den gezorgd en dat aanvulling uit Holland nooit
op tijd zou arriveren. Sluis gaf zich na vier of vijf
dagen strijd over, het land van Cadzand werd
veroverd, Hulst capituleerde op 11 mei en Axel
op 18 mei.
Het was de bedoeling van de Franse koning
om door de verovering van Staats-Vlaanderen de
Republiek onder druk te zetten en haar zo
doende te dwingen zich uit de coalitie terug te
trekken. Lodewijk xv beloofde in deze gebieden
geen veranderingen door te voeren, noch in re
geringsvorm, noch in rechtspraak of financiën.
