20
johan hendrik van d le
woorden en uitdrukkingen. Aan het belang en de
betekenis van deze publicaties moeten we niets
afdoen. We moeten ze echter evenmin overschat
ten. Veel woorden en uitdrukkingen die hij be
spreekt of ter bespreking aandraagt, komen uit
zijn streektaal en vooral uit de archiefstukken die
hij als archivaris onder ogen krijgt. Wie bijvoor
beeld successievelijk al zijn bijdragen aan de
Taal- en Letterbode doorwerkt, ziet hoe hij te
werk is gegaan. Hij rangschikt als het ware het
Sluise archief en werkt aan archiefpublicaties.
Daartoe ontcijfert hij de stukken en probeert die
te interpreteren. In verband met het archiefwerk
leest hij veel Middelnederlandse teksten in de
destijds recente uitgaven. Onder de titel Sprokke
lingen publiceert hij regelmatig stukjes over
woorden en uitdrukkingen in archiefstuken en
tekstuitgaven. Geen enkel artikel heeft echter een
wijdere historisch-taalkundige strekking of enige
theoretische reflectie. Nergens toont hij zich op
de hoogte van de stand van de moderne taalwe
tenschap. Ook deze publicaties geven daarom
voorlopig geen argumenten om Van Dale een be
langrijk of interessant taalkundige te noemen.
In dit verband is er nog een kwestie waarover
anderen zich recentelijk hebben gebogen.
Waarom is Van Dale geen redacteur van het grote
Woordenboek, der Nederlandscbe Taal gewor
den? Dat zou voor de hand gelegen hebben, ge
zien de problemen die de makers van dat woor
denboek ondervonden bij het aantrekken van
goede redacteuren en medewerkers. Deze kwes
tie dringt zich nog sterker op als men beseft dat
Van Dale bezig was met de bewerking van een
bestaand handwoordenboek. Bovendien waren
de uitgevers van het grote Woordenboek der Ne
derlandscbe Taal dezelfde als die van zijn
handwoordenboek. En inderdaad is Van Dale
voor het Woordenboek der Nederlandscbe Taal
gevraagd.1'
Van Dale en het wnt
Zoals bekend is men in de jaren vijftig van de
negentiende eeuw begonnen met het Woorden
boek der Nederlandscbe Taal - een megaproject
dat beoogde de complete Nederlandse woorden
schat vanaf het eind van de Middeleeuwen vast
te leggen. Van elk woord zou met uitvoerige cita
ten de historische ontwikkeling geschetst wor
den. Een lemma moest ook de spellingsvarianten
geven, alsmede de etymologie en de idiomatische
uitdrukkingen waar het desbetreffende woord
deel van uitmaakte. Dit wnt werd een gigantische
onderneming die moeizaam op gang kwam. Pas
in 1999 werd het voltooid. Toen de eerste afleve
ringen vanaf september 1864 verschenen, was
voor velen duidelijk dat de onderneming lang op
haar voltooiing zou wachten. Zonder substantiële
versterking van de redactie zou het een bijkr is
onmogelijke klus worden. De feiten zijn beke id
en beschreven."
Van Dale is twee keer gevraagd het redact.e-
team te versterken: in 1867 en 1870. De Her n
Sijthoff, Nijhoff en Thieme, de drie uitgevers v n
het Woordenboek der Nederlandscbe Taalvc n-
den al vrij snel dat er te weinig schot zat in le
totstandkoming van het WNT en er werden pogi n-
gen ondernomen de redactie uit te breiden, in
overleg met de voorzitter van de redactie, le
hooggeleerde Matthias de Vries, heeft Thiei ;e
mede daartoe contact gezocht met de Sluhe
hoofdonderwijzer - op dat moment bijna veertig
jaar.
Thieme kwam in juli 1867 naar Middelbt rg
voor overleg met Van Dale. Het voornaamste on
derwerp van de bespreking was het verzoek ot
de bewerking van een nieuwe uitgave van 1 et
Nieuw woordenboek der Nederlandscbe taal. 1 >e
drie uitgevers hadden in maart 1867 in Arnst r-
dam op een veiling van ongebonden boeken 2')0
exemplaren gekocht van dit door de zwagers I. <1.
Calisch (1808-1885) en N.S. Calisch (1819-189 D
samengestelde woordenboek, inclusief de rech
ten. Hoe het gesprek te Middelburg is verlopen,
is een mysterie, maar Van Dale zette zich hierna
aan de bewerking van een nieuw handwoorde ï-
boek. Dat verscheen in afleveringen; de een te
uitgave was compleet in 1874. De verschijning
van deze eerste druk van de betrekkelijk dunne
'Dikke van Dale' maakte Van Dale echter n .t
mee: hij overleed in 1872. Tijdens de bespreki; g
in Middelburg heeft Thieme namens de uitgeve 's
en de redactie - lees: De Vries - aan Van D; e
ook voorgesteld zich te verbinden aan de moed ;r
van alle woordenboeken, het WNT. Als lid van ie
redactie of als medewerker? De woordkeus is
hier van belang.
Het wnt kende een redactie die in eerste
stantie bestond uit M. de Vries (1820-189.
hoogleraar te Leiden, en L.A. te Winl 1
1809-1868), leraar Nederlands aan het Le; Is
gymnasium.s Deze redactie was uiteraard vera t-
woordelijk voor het concept en de uitwerkir g.
Behalve enkele praktische zaken moesten in ie
eerste fase drie hoofdtaken aangepakt worden:
de opzet en inrichting van het woordenboek, ..e
vaststelling van de spelling die gebruikt zou wc -
den, en het verzamelen van het materiaal. De
eerste taak nam De Vries voor zijn rekening, de
regeling van de spelling was in hoofdzaak h -t
werk van Te Winkel. Het verzamelen van wot r-
den door het excerperen van teksten werd do >r
allerlei medewerkers in den lande belangelo >s
gedaan. Zowel De Vries als Te Winkel hadden ij
hun immense taak enige hulp.9
Werd nu Van Dale gevraagd als medewerk ,-r
van de redactie of als lid van de redactie en heeft
daarover eigenlijk wel serieus overleg plaatsg -
