johan hendrik van dale
21
vonden? Voor beide functies was een verhuizing
naar Leiden onontkoombaar. In ieder geval wei
gert Van Dale.
W aarom weigerde Van Dale?
Zoals gezegd werd Van Dale bij de Middelburgse
bespreking in juli 1867 voor de eerste keer ge
vraagd. Dit verzoek bleef aanvankelijk vertrouwe-
lijk. Een eeuw lang werd aangenomen dat Van
Dale weigerde, omdat hij Sluis niet wilde verla
ten. Die stelling, door P.J. Meertens verkondigd,
is volstrekt onjuist. Van Dale heeft wel degelijk
zeer serieus overwogen zijn naam aan het wnt te
verbinden. In het Archief en Museum van de
Vlaamse cultuur te Antwerpen heb ik enige tijd
geleden een voor een Van Dale-speurder impor
tante vondst gedaan, namelijk ruim dertig totnog-
ti >e onbekende brieven van de schoolmeester uit
Sluis aan één adressant, de Vlaamse onderwijs-
n an Frans de Cort.1" Hoe serieus Van Dale in on-
d' rhandeling geweest is met het wnt blijkt zo
goed als zeker indirect uit een passage in een
v, n die brieven. Van Dale schrijft aan deze Frans
de Cort op 10 maart 1868. Om de bewuste pas
sage te kunnen interpreteren is achtergrondken
nis en enig rekenwerk vereist.
Eerst iets over de context van de brief. Van
1 ale kende Frans de Cort niet persoonlijk, maar
hij stuurde hem af en toe een artikel ter publica-
t; waardoor een schriftelijk contact was ont
staan. Frans de Cort was onder meer redacteur
van het onderwijsblad De Toekomst, dat vooral
over het taalonderwijs in Vlaanderen publiceer
de.11 In de brief meldt Van Dale dat hij De Cort
reeds lang een geleend boek terug had willen
sturen; het is er door ziekte niet eerder van geko
men. Ook had hij zijn correspondent graag per
soonlijk willen leren kennen op het taalcongres
te Gent, maar helaas is dat niet doorgegaan. En
dan komt de bewuste passage: 'Daar ik echter de
volgende week met mijne Vrouw naar Leiden
moest, heb ik van mijn uitstap naar Gent moeten
afzien.' Met enig rekenen is vast te stellen wan
neer 'de volgende week' precies was. Het Taai
er Letterkundig Congres vond in Gent plaats in
augustus 1867. De deelnemers werden met veel
vertoon ontvangen op zondag 18 augustus en het
congres duurde de hele week. Die congressen,
waar schrijvers, bestuurders, wetenschappers en
onderwijsmensen kwamen, waren voor het taal-
t nderwijs, de taal- en letterkunde en de taalpoli-
t ïk enorm belangrijk. Zo namen de congressen
besluiten over het dagbladzegel, de taal bij de
rechtbanken in Vlaanrs-België, maar ook het ini
tiatief voor het wwris door het Taal- en Letterkun
dig Congres genomen.12 Van 1849 tot 1899 wer
den 25 congressen gehouden. Eén keer, in 1872,
vond het taalcongres in Middelburg plaats, wat
Afb.2. Matthias de Vries. Foto particuliere collectie.
voor die stad een geweldige gebeurtenis was.
Helaas overleed Van Dale in mei van dat jaar,
zodat we niet weten wat voor rol hij op die bij
eenkomst had kunnen spelen: hij werd op dat
congres herdacht door de eerder genoemde Rot
terdamse schoolmeester, Arie de Jager, en zijn
boezemvriend, ds. H.Q. Janssen uit St. Anna ter
Muiden, dankte voor de toespraak.13
Als Van Dale in augustus 1867 naar het Gentse
congres was gegaan, had hij een paar interes
sante dingen meegemaakt. Hij had daar bijvoor
beeld Multatuli kunnen ontmoeten, die twee toe
spraken hield: één op het eigenlijke congres en
één op de feestelijke bijeenkomsten ter gelegen
heid van het congres. Matthias de Vries sprak er
ook en was volgens Multatuli aardiger dan hij op
gemaakt had uit de kritische stukken over hem
van Van Vloten. Over L.A. te Winkel, die geen
congresrede hield, was Multatuli ronduit opgeto
gen." Van Dale had De Vries reeds eerder per
soonlijk ontmoet, waarschijnlijk voor het eerst in
Damme, toen De Vries op zondag 9 september
1860 bij de onthulling van het monument van Ja
cob van Maerlant een hooggestemde rede hield.15
Bij die gelegenheid heeft De Vries tegenover Van
Dale de irreële indruk gewekt dat zijn woorden
boek van het Middelnederlands, dat het Neder
lands uit de periode voor het wnt zou moeten
beschrijven, nagenoeg voltooid was, zoals blijkt
uit een brief die hierna nog aan de orde zal ko
men.
