GENOOTSCHAPSVERZAMELINGEN
26
EEN ZEE VAN LICHT
C.E. Heyning
'Daar stond een eere poort voor mijn huis welke zo veel licht gaf dat ik gelijk als overdag mijn sak
occupeerde. Het krielde alom van de wandelaars waar toe een schoonen stillen nagt elk te meerder uit
nodigde.Heel Middelburg leek in mei 1809 uitgelopen om de decoraties ter ere van het bezoek van ko
ning Lodewijk Napoleon te bewonderen. Vooral 's avonds trokken de verlichte erebogen en geïllumi
neerde gevels veel bekijks. Wijnkoopman Hendrik Brouwer, voor wiens huis op de hoek. van de Dam e
de Molstraat een verlichte erepoort was opgericht, was zo te horen niet helemaal gelukkig met deze gan
van zaken. Zoveel licht op een tijdstip dat het normaal gesproken rustig en donker was! Het was in di
tijd echter gebruikelijk, bij belangrijke gelegenheden cle huizen en vensters 'met Heloten, kaarsen, lampe
en brandende machinen bij Nacht, (te) verlichten en met allerhande aardige vertooningen en zinne
beelden (te) verderen.'2
Middeleeuwen
Al in de Middeleeuwen was het gebruikelijk op
hoogtijdagen de feestelijkheden luister bij te zet
ten met het ontsteken van vreugdevuren en het
in optocht ronddragen van flambouwen door de
in meer of mindere mate versierde straten van de
stad. Vooral bij een 'blijde incomst', het eerste be
zoek van een vorst aan een stad waarbij oude
rechten en privileges bevestigd werden, werd van
de tijdelijke decoraties veel werk gemaakt. In
Middelburg werd Karei v op 14 mei 1515 bijvoor
beeld ingehaald door een grote groep hoogwaar
digheidsbekleders die, vergezeld door de leden
van cle ambachtsgilden en de drie schutterijen,
met de vorst van cle steiger buiten de Noorddam
poort via de Giststraat, de Lange Delft en de
Markt over de Burcht naar de Abdij liepen.3 Veel
leden van de stoet droegen hierbij flambouwen
en ook de straten waren ermee verlicht. Op di
verse plaatsen langs de route waren stellages 'alle
zeer eerlijk, kostelijk en kunstig toegemaakt' te
zien waarop rederijkers toneelstukjes opvoerden.
Zo stond op de hoek van de Giststraat voor het
huis van Cornelis Bertelsz een schavot, waarop
de kroning van de moeder van Salomo uitge
beeld werd. Heel bijzonder was de versiering die
de Spaanse kooplieden voor de woning van
Alonso Semeijnes hadden aangebracht. Hier was
een hoge door toortsen verlichte stellage opge
richt waaraan twee goten waren bevestigd. Door
de ene goot stroomde rode wijn, door de andere
witte. Een traktatie die de vorst en zijn gezel
schap zich zonder twijfel lieten smaken! Ook
Christoffel Lario in de 'Gouden Leeuw' trok met
zijn gevelversiering de aandacht. Langs de drie
verdiepingen van zijn pand had hij flambouwen
laten bevestigen, terwijl uit alle vensters haakbus
sen staken, waarmee bij nadering van de stoet
geschoten werd. Gedurende de hele zestiende en
vroege zeventiende eeuw werd dit concept toe
gepast, een optocht van vooraanstaande lede<
van de burgerij langs een versierde route dl
regelmatig onderbroken werd door stellage
waarop zinnebeeldige toneelstukjes werden op
gevoerd. In de eerste plaats was dit bedoeld al
volksvermaak, in de tweede plaats werd het doo
de overheid gebruikt om politieke propaganda t<
bedrijven. De deugden van de vorst, elementair
zaken als rechtvaardigheid, vrijheid en eerlijk
handel werden op deze wijze breed uitgemeten.
Illuminaties
In de loop van cle zeventiende eeuw raakten d'
toneelmatige vertoningen met levende personen
in onbruik en ging men ertoe over met geschil
derde decoraties op erebogen en gevels de bur
gers op de specifieke kwaliteiten van de bezoe
kende vorst of de bij een overwinning of vrecl
verkregen verworvenheden te attenderen. Hi
waren zinnebeeldige schilderingen, die de hel
dag te bewonderen waren en 's avonds vaak oo
nog op feeërieke wijze verlicht werden. Bij d
'vreugdevieringen' lag voor de gewone burgt
het hoogtepunt voortaan in de nachtelijke urer
Duizenden vetpotjes in verschillende kleure i
werden in cle zeventiende, achttiende en negen
tiende eeuw op alle beschikbare randjes en ri
cheltjes van de belangrijkste gebouwen en aan
zienlijkste woningen geplaatst en zorgden ervoo
dat de stad 's avonds in een zee van licht baadde.
Bij de ontvangst van de stadhouder in 1765 ge
bruikte alleen al het Middelburgse bestuur 281'
glazen en potjes voor zijn illuminaties!4
Een speciaal effect bereikte men met het plaat
sen van schilderingen op transparant materiaal
Bij de feestelijkheden ter gelegenheid van de vei
overing van Grave in 1674 vinden we in de Mid
