winkelier in Middelburg. Een deel daarvan komt
in handen van de geschiedvorser mr. Jacob
Verheye van Citters, die de stukken afkomstig
uit het abdijarchief onder zich houdt. In 1863
worden deze bij de veiling van zijn bibliotheek
aangekocht door het provinciaal archiefdepot.
Ook andere stukken uit het abdijarchief, die in
de jaren 1807-1813 waren vervreemd, worden
later in de 19de eeuw door particulieren aan het
archiefdepot geschonken of door het archief
gekocht. De laatste keer is dat gebeurd in 2000,
toen de Stichting Vrienden van het Zeeuws
Archief zes charters, afkomstig uit het abdij
archief, het oudste uit 1298, van een Duitse
handelaar heeft kunnen kopen.
De grootste ramp die het abdijarchief heeft getroffen,
is het Duitse bombardement van Middelburg op
17 mei 1940. Van het abdijarchief gaan dan circa
400 charters van na 1 515 verloren, evenals alle
delen en banden, onder andere het cartularium
van de abdij, de manualen van de landpacht
vanaf 1350 en de rekeningen van de proost.
Gespaard bleven de ca. 1100 charters van voor
1515.
Wat is nu van dit alles het effect voor het
historisch onderzoek?
Er zijn een aantal redenen waarom de schade
door het bombardement van 1940 een klein
beetje wordt beperkt. Belangrijk is dat Fruin in
1901 een inventaris van het archief met uitge
breide regestenlijst heeft uitgegeven. Bovendien
was het cartularium, dat in 1940 verloren ging,
al in 1775 volledig afgeschreven door Jacob
Verheye van Citters. Voor onderzoek op het
gebied van een behoorlijk aantal deelonder
werpen is er zodoende nog genoeg materiaal
aanwezig. Dat betreft in de eerste plaats de
patronaatsrechten van de abdij en de wereldlijke
functies van de abt. Ook van de verwerving, de
omvang en de globale ligging van het grondbezit
van de abdij kan men zich een redelijk goed
beeld vormen. Het is echter haast onmogelijk iets
te weten te komen over de exploitatie van dat
bezit. Het is globaal bekend dat het grondbezit
vanaf de 14de eeuw grotendeels wordt verpacht,
maar het verlies van de manualen van de land
pacht en de rekeningen van de proost maakt dat
wij verder geen direct inzicht kunnen krijgen in
de details van het goederenbeheer. Om ongeveer
dezelfde reden krijgen wij evenmin zicht op de
uitoefening van het tiendrecht door de abdij
in vele parochies.
Soms bieden archieven van instellingen en personen
waar de abdij mee in contact stond enig soelaas.
Ook van die archieven is echter veel verloren
gegaan. Wel is er nog het nodige bewaard van
de archieven van het Duitse huis en het gasthuis
te Middelburg, en bestaat er nog een restant
van het archief van het Victorinnenklooster in
Biezelinge, maar daar tegenover staat dat er
hoegenaamd niets over is van de archieven van
de Middelburgse parochie- en kapittelkerken,
het norbertinessenklooster bij Serooskerke,
de twee bedelordekloosters en het begijnhof
te Middelburg, de commanderijen van de
johannieters in Middelburg en bij Domburg,
het cisterciënzerinnenklooster onder Aagtekerke
en de benedictinessen van Werendijke.
Voor wat betreft de contacten tussen de abdij en de
stad Middelburg, stuit men op het feit dat het
oud-archief van die stad bij het bombardement
in mei 1940 volledig verloren is gegaan. Dat ver
lies wordt maar zeer gedeeltelijk gecompenseerd
door de vóór de oorlog voltooide RGP-bronne-
nuitgave van W.S. Unger Bronnen voor de
geschiedenis van Middelburg in landsheerlijke
tijd).
Uit dit alles blijkt hoezeer bij de bestudering van de
middeleeuwse geschiedenis van de abdij de
mogelijkheden daartoe mede afhankelijk zijn
van wat uit diezelfde Middeleeuwen aan archief
materiaal is overgeleverd. Laat ons hopen dat in
enig archief in Nederland, België of waar dan
ook ooit nog eens iets van de zoekgeraakte delen
van het abdijarchief worden teruggevonden!
Literatuur
R. Fruin, 'Lotgevallen van het archief sinds 1574'. In: R. Fruin,
Het archief der o.LV.abdij te Middelburg. 's-Gravenhage
1901, 7-12.
C. van Heel, 'Onder pijen verborgen'. Nehalennia. Bulletin van
de Werkgroep Historie en Archeologie onder auspiciën van
het Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen
20 (1974) 20-31.
W. Hoevenaars, 'Bijdragen tot de geschiedenis der
Premonstratenser abdij van O.L.V. te Middelburg'.
Bijdragen voor de geschiedenis van het bisdom van
Haarlem 22 (1897).
Over de lotgevallen van het abdijarchief 105
